بسیاری از مراجعان من در کلینیک، عمده نگرانی‌شان بابت درد و خونریزی هنگام دفع است. برخی هم از تکرار این عارضه و نیاز به جراحی‌های پرهزینه می‌هراسند. خوشبختانه درمان‌های مدرن و کم‌تهاجمی در کنار رعایت عادت‌های غذایی سالم، می‌تواند به شکل چشمگیری این مشکل را قابل‌کنترل سازد. در این میان، توجه به تغذیه صحیح نقشی اساسی در تسریع فرآیند بهبود و حتی پیشگیری از عود مجدد شقاق دارد.

در این مقاله، به پرسش اصلی یعنی «برای درمان شقاق چه بخوریم؟» پاسخ می‌دهم و در همین راستا توضیح می‌دهم که مواد غذایی مناسب برای درمان شقاق کدامند و چرا مصرف برخی خوراکی‌ها به ترمیم سریع‌تر مخاط مقعد و کاهش التهاب کمک می‌کند. همچنین به مواردی همچون درمان شقاق با روغن حیوانی اشاره خواهم کرد. در طول متن، دربارۀ سایر روش‌های درمانی نیز صحبت می‌کنم و در نهایت چند پرسش و پاسخ مهم دربارۀ این بیماری را ارائه خواهم داد. لطفاً تا انتهای مطلب همراه من باشید.

برای درمان شقاق چه بخوریم؟

اصلی‌ترین سؤالی که مکرراً با آن مواجه می‌شوم این است که “واقعاً برای درمان شقاق چه بخوریم؟”. همان‌طور که اشاره کردم، تغذیه نقش بسیار مهمی در کنترل و بهبود این بیماری دارد. هنگامی که فرد رژیم غذایی متعادلی داشته باشد، از یبوست و تحریک مداوم بافت مقعد جلوگیری می‌شود و شقاق فرصت ترمیم پیدا می‌کند. در ادامه، مهم‌ترین اصول تغذیه‌ای و مواد غذایی مناسب برای درمان شقاق را معرفی می‌کنم.

1. مقدار کافی فیبر غذایی مصرف کنید: فیبر بخش غیرقابل هضم گیاهان است که به نرم شدن و افزایش حجم مدفوع کمک می‌کند. این امر سبب می‌شود دفع راحت‌تری داشته باشید و فشار کمتری به مخاط مقعد وارد شود. سبزیجات برگ‌سبز (مثل اسفناج، کاهو، کلم‌بروکلی)، میوه‌ها (سیب، گلابی، هلو، انجیر)، غلات سبوس‌دار (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای) و حبوباتی چون لوبیا و عدس از جمله منابع سرشار از فیبر هستند. تحقیقات بالینی نشان داده است که افرادی که روزانه بین ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر دریافت می‌کنند، کمتر دچار یبوست مزمن می‌شوند و روند بهبود شقاق در آن‌ها تسریع می‌شود.
2. آب کافی بنوشید: اگر فیبر مصرف می‌کنید اما آب کافی نمی‌نوشید، نه تنها کمک چندانی به نرم شدن مدفوع نخواهد شد، بلکه ممکن است مشکل یبوست تشدید شود. توصیه می‌شود دست‌کم روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید. البته مقدار دقیق نیاز به آب در افراد مختلف متفاوت است، اما اصل کلی این است که هر چه بیشتر فیبر مصرف می‌کنید، باید به نسبت بیشتری هم آب بنوشید تا عملکرد دستگاه گوارش بهبود پیدا کند.
3. استفاده از روغن‌های سالم: بهره‌مندی از روغن‌های سالمی همچون روغن زیتون، روغن کنجد و حتی درمان شقاق با روغن حیوانی به‌شرطی که در حد متعادل مصرف شوند، می‌تواند در روان‌سازی مجرای روده مفید باشد. برخی افراد معتقدند که روغن حیوانی خالص و باکیفیت، به دلیل داشتن اسیدهای چرب مفید، می‌تواند به کاهش التهاب در ناحیۀ مقعد کمک کند. بااین‌حال، توصیه می‌کنم پیش از مصرف منظم آن، با پزشک معالج مشورت کنید؛ زیرا زیاده‌روی در مصرف چربی‌های اشباع نیز ممکن است اثرات منفی دیگری بر سلامت داشته باشد.
4. ماست پروبیوتیک و لبنیات کم‌چرب: ماست‌های غنی‌شده با پروبیوتیک و لبنیات کم‌چرب می‌توانند به بهبود فلور روده و کاهش التهاب کمک کنند. وجود باکتری‌های مفید در روده ضمن کاهش احتمال ابتلا به یبوست یا اسهال، محیط را برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده مناسب‌تر می‌کند.
5. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه: علاوه بر فیبر، ویتامین‌ها و مواد مغذی متنوعی در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود که به فرایند ترمیم و بازسازی بافت آسیب‌دیده کمک می‌کنند. مصرف منظم میوه‌هایی همچون سیب، موز، انجیر، انگور و توت‌ها یا سبزیجاتی مثل کدو، بروکلی، اسفناج و گوجه، بدن را در مسیر بهبود سریع‌تر یاری می‌دهد.
6. ترکیبات ضدالتهاب طبیعی: برخی از مواد طبیعی خاصیت ضدالتهابی دارند؛ مانند زردچوبه، زنجبیل، سیر و پیاز. استفاده از این ادویه‌ها و گیاهان به‌صورت تازه یا خشک در رژیم غذایی روزانه می‌تواند به کاهش التهاب ناحیه مقعد و بهبود شقاق کمک کند.
7. کاهش مصرف خوراکی‌های تحریک‌کننده و کم‌فیبر: نوشیدنی‌های کافیین‌دار (چای پررنگ، قهوه زیاد)، فست‌فودها، انواع شیرینی‌های سنگین و پرقند، غذاهای تند، سوسیس و کالباس و خوراکی‌های فرآوری‌شده می‌توانند دستگاه گوارش را تحریک و اجابت مزاج را سخت یا غیرمنظم کنند. در طول دورۀ نقاهت شقاق، بهتر است مصرف این قبیل خوراکی‌ها را به حداقل برسانید.

بدیهی است که “بهترین مواد غذایی طبیعی برای درمان شقاق” آن‌هایی هستند که علاوه بر تأمین نیازهای تغذیه‌ای بدن، از تحریک مخاط مقعد می‌کاهند و حرکت روده را تسهیل می‌کنند. درواقع، داشتن یک سبک زندگی سالم و توجه به رژیم غذایی می‌تواند مسیر درمان را هموار سازد.

ارتباط تغذیه و درمان سریع شقاق مقعدی در خانه

علاوه بر روش‌های دارویی و جراحی، گاهی افراد به‌دنبال راهکارهایی برای درمان سریع شقاق مقعدی در خانه هستند. باید توجه داشت که شقاق حاد در موارد زیادی با اصلاح برنامه غذایی، مصرف پمادهای موضعی و نشستن در وان آب گرم (Sitz bath) طی چند هفته قابل بهبود است. تغییر رژیم غذایی به‌تنهایی می‌تواند موجب کاهش درد و روند بهبود زخم شود. روش‌های خانگی متعددی برای شقاق پیشنهاد می‌شود که برخی دارای پشتوانه علمی و برخی دیگر صرفاً مبتنی بر تجربه‌های شخصی هستند. به‌طور مثال، استفاده موضعی از روغن نارگیل یا روغن زیتون، نشستن در آب گرم مخلوط با جوش‌شیرین یا استفاده از روغن‌های گیاهی به‌عنوان ملین، از جمله روش‌هایی است که در کنار اصلاح رژیم غذایی می‌تواند تسکین موقتی یا حتی کمک به بهبود نسبی داشته باشد.

البته باید هشدار دهم که اگر شقاق مزمن شده باشد یا بیمار دچار خونریزی شدید، درد بیش‌ازحد یا علائم عفونی شود، حتماً باید به پزشک مراجعه شود و نباید تنها به درمان‌های خانگی اکتفا کرد.

خدمات کلینیک روشنک در درمان شقاق

امروزه، با پیشرفت علم پزشکی و ابداع تکنیک‌های کم‌تهاجمی، دیگر نیازی نیست بیماران از جراحی‌های سنگین و دوره نقاهت طولانی‌مدت بترسند. در کلینیک روشنک نیز روش‌های به‌روز و پیشرفته‌ای برای درمان شقاق ارائه می‌شود. در این مرکز، پس از ارزیابی دقیق شرایط بیمار و بررسی عمق و شدت زخم، بر اساس جدیدترین پروتکل‌های پزشکی تصمیم‌گیری می‌شود. برای نمونه، اگر فرد در مرحلۀ حاد باشد، با توصیه‌های تغذیه‌ای و دارویی، تزریق بوتاکس یا استفاده از پمادهای نیتروگلیسیرین، بسیاری از بیماران بهبود می‌یابند. در موارد مزمن نیز از تکنیک لیزر یا روش‌های جراحی کم‌تهاجمی بهره گرفته می‌شود که دوره ریکاوری کوتاه‌تر و درد کمتری دارد.

مهم‌ترین نکته این است که هر بیمار بسته به شرایط خود، یک روش درمانی اختصاصی را نیاز دارد. بنابراین در کلینیک روشنک، علاوه بر استفاده از تجهیزات پیشرفته، رویکردی چندرشته‌ای دنبال می‌شود؛ یعنی در کنار درمان جراحی یا موضعی، بر تغذیه و اصلاح سبک زندگی بیمار هم تأکید می‌گردد. این امر باعث می‌شود که حتی پس از درمان کامل، احتمال بازگشت شقاق تا حد زیادی کاهش یابد.

1. دکتر جِی رُز (Dr. J. Rose)، متخصص گوارش در یکی از بیمارستان‌های معتبر آمریکایی، در مصاحبه‌ای با مجلۀ پزشکی کلینیک کلیولند، می‌گوید:
   

   «اصلاح رژیم غذایی و افزودن فیبر کافی، نخستین و مهم‌ترین گام در جلوگیری از پیشرفت شقاق مقعدی است. بسیاری از بیمارانی که از درد شدید هنگام دفع شکایت دارند، با رعایت همین اصل ساده، تا حد زیادی تسکین می‌یابند.»

2. انجمن آمریکایی جراحان کولورکتال (ASCRS) در آخرین دستورالعمل‌های خود آورده است:
   

   «بیماران مبتلا به شقاق نباید تنها به مسکن‌های موضعی بسنده کنند؛ بلکه می‌بایست در کنار استفاده از پمادهای تسکین‌دهنده، برنامه غذایی سرشار از فیبر و مایعات کافی را رعایت کنند تا احتمال عود مجدد بیماری به حداقل برسد.»

این نقل قول‌ها، اهمیت اساسی تغذیه در کنار درمان‌های پزشکی را به خوبی روشن می‌سازد. در واقع، شقاق به‌عنوان یک زخم در ناحیۀ حساس مقعد، نیازمند یک رویکرد جامع و همه‌جانبه است که از تشخیص دقیق تا اصلاح عادات فردی و درمان‌های تخصصی را دربرگیرد.

داستان کوتاه از یک بیمار واقعی (با نام مستعار)

چند ماه پیش، بیماری ۳۵ ساله با نام مستعار «رضا» به کلینیک مراجعه کرد. وی چند هفته بود که هنگام دفع، درد شدیدی داشت و گاهی خونریزی مختصری مشاهده می‌کرد. رضا در ابتدا تلاش کرده بود با مصرف پمادهای موضعی و نشستن در آب گرم دردش را تسکین دهد، اما پس از مدتی متوجه شد که مشکلش پابرجاست. در معاینۀ اولیه مشخص شد که او دارای یک شقاق حاد در ناحیۀ مقعد است. وقتی درمورد رژیم غذایی‌اش پرسیدم، گفت معمولاً اهل نوشیدن آب کافی و مصرف سبزیجات نبود و بیشتر غذاهای فست‌فودی و پرچرب میل می‌کرد.

پس از انجام بررسی‌ها، برایش رژیم غذایی پرفیبر، مصرف مداوم آب کافی و استفاده از پماد نیتروگلیسیرین تجویز شد. همچنین توصیه کردم برای نشستن‌های طولانی، از بالش‌های طبی مخصوص استفاده کند و حتماً تحرک بدنی روزانۀ کوتاه (حتی پیاده‌روی ۱۵ دقیقه‌ای) داشته باشد. رضا همزمان از روش درمان سریع شقاق مقعدی در خانه یعنی نشستن در آب گرم و استفاده از کمی روغن حیوانی خالص نیز کمک گرفت. در ویزیت بعدی که سه هفته بعد بود، رضایت زیادی داشت و عنوان می‌کرد دردش تقریباً برطرف شده و دیگر از خونریزی خبری نیست. در معاینۀ مجدد مشخص شد که شقاق او تقریباً بهبود یافته است. این مثال نشان می‌دهد که اگرچه شقاق مقعدی می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد، اما با رعایت تغذیۀ مناسب و توصیه‌های بهداشتی-درمانی به‌موقع، در بسیاری از موارد می‌توان از وخیم شدن اوضاع پیشگیری کرد.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

شقاق یک زخم دردناک و آزاردهنده در ناحیۀ مقعد است که با درد، سوزش و احتمال خونریزی همراه می‌شود. علل مختلفی از جمله یبوست، اسهال مزمن، تغذیۀ نامناسب، نشستن طولانی‌مدت و استرس در بروز یا تشدید آن نقش دارند. خبر خوب این است که اگر به موقع مداخله شود، می‌توان با روش‌های ساده‌ای همچون اصلاح رژیم غذایی پرفیبر، افزایش مصرف آب، نشستن در آب گرم و پمادهای موضعی، از پیشرفت شقاق جلوگیری و حتی آن را درمان کرد. در موارد شدیدتر یا مزمن نیز روش‌های کم‌تهاجمی نظیر تزریق بوتاکس یا لیزر در کلینیک روشنک ارائه می‌شود که زمان نقاهت و خطرات جراحی را به طرز چشمگیری کاهش داده است.

یادتان باشد که افزایش تحرک بدنی، کاهش استرس و پیگیری منظم وضعیت شقاق نزد پزشک، همگی کمک می‌کنند احتمال عود این عارضه کمتر شود. اگر متوجه علائمی همچون درد مداوم، سوزش شدید، خونریزی مکرر یا ترشحات غیرعادی شدید، مراجعه به متخصص کلورکتال یا جراح عمومی را به تعویق نیندازید. هرچه تشخیص زودتر انجام شود، درمان هم راحت‌تر و مؤثرتر خواهد بود.

پرسش و پاسخ‌های مهم (FAQ)

1. آیا شقاق یک مشکل دائمی است؟
   خیر، شقاق در اغلب موارد با اصلاح تغذیه، مصرف داروهای موضعی و در صورت نیاز، اقدامات درمانی پیشرفته، کاملاً قابل‌کنترل و درمان است. اما اگر به‌موقع درمان نشود، ممکن است مزمن شود و به مداخلات جدی‌تری احتیاج داشته باشد.
2. آیا مصرف ملین‌های شیمیایی برای درمان شقاق توصیه می‌شود؟
   در برخی موارد حاد که بیمار دچار یبوست مقاوم است، پزشک ممکن است مصرف ملین یا نرم‌کننده مدفوع را توصیه کند. اما استفاده طولانی‌مدت از ملین‌های قوی می‌تواند وابستگی و مشکلات گوارشی دیگر ایجاد کند. بهتر است تمرکز اصلی بر رژیم غذایی پرفیبر و مایعات کافی باشد.
3. آیا شقاق همیشه با خونریزی همراه است؟
   نه‌لزومأ. گاهی شقاق می‌تواند صرفاً با درد و سوزش ظاهر شود. با این حال، خونریزی روشن روی مدفوع یا دستمال توالت یکی از علائم شایع آن است.
4. آیا می‌توان برای درمان شقاق با روغن حیوانی از هر نوع روغن حیوانی استفاده کرد؟
   در طب سنتی، روغن حیوانی گاوی خالص (گِهی) را گاهی برای تسکین موضعی یا مصرف خوراکی پیشنهاد می‌دهند. نکته مهم این است که زیاده‌روی در مصرف روغن‌های حیوانی ممکن است عوارض دیگری ایجاد کند، بنابراین بهتر است این کار زیر نظر پزشک باشد.
5. چه زمانی باید حتماً به پزشک مراجعه کنم؟
   در صورتی که درد شما شدید باشد یا علائم بیش از چند هفته ادامه یابند، خونریزی مقعدی قابل‌توجه داشته باشید، تب یا نشانه‌های عفونت ببینید، باید سریعاً به متخصص مراجعه کنید. هرگونه تأخیر در این شرایط می‌تواند درمان را پیچیده‌تر کند.

منابع علمی معتبر

1. Lunniss PJ, Nugent KP, Phillips RKS. “Anal Fissure”. British Journal of Surgery. 2014;101(5):505-516.
2. American Society of Colon and Rectal Surgeons (ASCRS). “Practice Parameters for the Management of Anal Fissures”. Published Online, 2017.
3. Cleveland Clinic. “Anal Fissure: Causes, Symptoms & Treatments”. (Available on Cleveland Clinic Official Website).

در پایان، به یاد داشته باشید که شقاق مقعدی اگرچه می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده و دردناک باشد، اما با برخورد علمی، پیگیری جدی و اصلاح سبک زندگی به‌خوبی قابل‌درمان و کنترل است. اصلاح عادات غذایی و دانستن اینکه برای درمان شقاق چه بخوریم؟ تأثیر بسزایی در روند بهبود دارد. اگر با وجود اجرای راهکارهای تغذیه‌ای و خانگی، علائم شما همچنان ادامه داشت، لازم است از یک متخصص مشاوره بگیرید تا بهترین شیوۀ درمانی را برای شما تعیین کند. در نهایت، امیدوارم این مقاله توانسته باشد به سؤالات شما پاسخ دهد و نگرانی‌هایتان را تا حد زیادی برطرف سازد. اگر همچنان پرسشی در ذهن دارید، می‌توانید با ما در کلینیک روشنک در میان بگذارید و تحت معاینۀ دقیق و علمی قرار بگیرید. مراقب سلامتی خود باشید!