اگر درگیر مشکل یبوست یا بواسیر (هموروئید) هستید، احتمالاً پرسش‌های زیادی درباره روش‌های درمانی و تمرینات کمکی در ذهن دارید. معمولاً افراد می‌خواهند بدانند که آیا حرکاتی مثل ورزش کگل برای یبوست و بواسیر سودمند است؟ آیا درد و سوزش را کاهش می‌دهد یا در تقویت عضلات کف لگن نقش دارد؟ چه نکاتی باید هنگام انجام تمرینات رعایت شود و چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک داریم؟ این سؤالات متداول همه نشان می‌دهد که بسیاری از مردم در پی راهی ساده، خانگی و کم‌خطر برای کنترل یا بهبود علائم یبوست و بواسیر هستند. در این مقاله، به‌عنوان یک پزشک با تجربه در حوزۀ گوارش و کف لگن، سعی می‌کنم اطلاعات علمی و معتبری دربارۀ تمرینات کگل (Kegels) و ارتباط آن با یبوست و بواسیر ارائه دهم؛ همچنین به شما کمک خواهم کرد تا با آگاهی کامل، بهترین تصمیم ممکن را در زمینۀ مراقبت‌های خانگی و مراجعه به مراکز درمانی نظیر کلینیک روشنک اتخاذ کنید.
آنچه می‌خواهیم در ادامه مرور کنیم، صرفاً راهکاری خوددرمانی نیست؛ بلکه نگاهی همه‌جانبه و علمی به پدیده بواسیر، یبوست و نقش محوری عضلات کف لگن در حفظ سلامت گوارشی است. در این مسیر، می‌کوشم با زبانی صمیمی و در عین حال تخصصی، تصویری کامل از آنچه امروز در علم پزشکی برای مدیریت بهتر این مشکل وجود دارد، ترسیم کنم.
بیماری بواسیر چیست و چه ارتباطی با یبوست دارد؟
بواسیر یا هموروئید، در حقیقت متورم‌شدن رگ‌های خونی ناحیۀ مقعد است. این رگ‌ها به دلایل مختلفی ممکن است دچار التهاب یا حتی خونریزی شوند. بواسیر را می‌توان به دو دستۀ کلی تقسیم کرد: بواسیر داخلی (داخل کانال مقعد) و بواسیر خارجی (زیر پوست اطراف ناحیۀ مقعد). هرچند ریشۀ ایجاد این التهاب و تورم می‌تواند عوامل گوناگون باشد، اما یکی از عوامل بسیار شایع، یبوست است. هنگامی که شخص برای دفع مدفوع فشار زیادی وارد می‌کند، رگ‌های مقعدی تحت‌فشار قرار می‌گیرند و به مرور زمان ممکن است متورم شوند.
یبوست نیز به حالتی گفته می‌شود که حرکات روده کند شده و فرد احساس می‌کند تخلیۀ کامل روده دشوار است. در چنین وضعیتی، فرد نه‌تنها به‌طور مزمن فشار زیادی برای دفع وارد می‌کند، بلکه به احتمال زیاد از خشکی مزاج هم رنج می‌برد. ترکیب این دو عامل (خشکی مزاج و افزایش فشار)، زمینه را برای بروز بواسیر فراهم می‌کند. گاه افراد تنها با اصلاح رژیم غذایی و افزایش مصرف آب و فیبر موفق می‌شوند مانع بدترشدن اوضاع شوند؛ اما وقتی عارضه مزمن شود یا درجات بالاتری از بواسیر شکل بگیرد، نیاز به درمان تخصصی جدی‌تر به وجود می‌آید.
تمرین کگل: تعریف و کاربرد
تمرینات کگل (Kegels) یا ورزش کگل مجموعه‌ای از حرکات است که روی تقویت عضلات کف لگن متمرکز می‌شود. این عضلات، نقش اساسی در کنترل ادرار و اجابت مزاج دارند. بنابراین قوی‌بودن آنها می‌تواند در پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار، مدیریت بهتر اجابت مزاج و حتی کاهش دردهای مقاربتی (در برخی موارد) مؤثر باشد.
- ورزش کگل برای زنان: معمولاً پس از زایمان یا حتی در دوران بارداری توصیه می‌شود تا از شل‌شدن بیش‌ازحد عضلات لگن جلوگیری کند. البته زنان در سنین بالاتر هم برای بهبود کنترل ادرار یا مسائل مقاربت، این حرکات را انجام می‌دهند.
- ورزش کگل برای مردان: اگرچه در گذشته، بیشتر روی زنان متمرکز بود، اما اکنون تأکید می‌شود مردان نیز از فواید این تمرینات برای تقویت عضلات حمایت‌کنندۀ مثانه و روده بهره‌مند شوند. مخصوصاً مردانی که دچار بی‌اختیاری ادرار پس از جراحی پروستات یا یبوست مزمن هستند، می‌توانند از این حرکات سود ببرند.
امروزه مشخص شده است که عضلات کف لگن در دفع راحت‌تر مدفوع و همچنین جلوگیری از هموروئیدهای عودکننده نقش مفیدی ایفا می‌کنند. عضلات قوی‌تر در این ناحیه می‌توانند فشار اضافی واردشده به رگ‌های مقعدی را کاهش داده و به بهبود گردش خون کمک کنند.
نحوه انجام صحیح تمرین کگل برای یبوست و بواسیر
برای انجام حرکات کگل، ابتدا باید عضلات کف لگن را پیدا کنید. بهترین راه این است که هنگام ادرار، به‌طور ارادی تلاش کنید جریان ادرار را برای چند ثانیه متوقف کنید. همان عضلاتی که در این کار درگیر هستند، عضلات اصلی تمرین کگل محسوب می‌شوند (البته توصیه می‌شود این روش فقط برای شناسایی عضله به کار رود و تمرین مداوم حین ادرار انجام نشود).
- وضعیت بدنی مناسب: می‌توانید در حالت درازکش به پشت (با زانوهای خمیده)، یا نشسته روی صندلی بنشینید. مهم است که در طول تمرین، کمر صاف بوده و بدن ریلکس باشد.
- انقباض عضلات کف لگن: همان حس انقباضی را که برای توقف جریان ادرار دارید، ایجاد کنید.
- ثابت‌نگه داشتن عضلات شکم و باسن: تلاش کنید فقط عضلات کف لگن درگیر شوند و عضلات شکم یا باسن تا حد ممکن منقبض نشود.
- زمان انقباض: ۳ تا ۵ ثانیه انقباض را حفظ کنید و سپس ۳ تا ۵ ثانیه ریلکس کنید. در ابتدا تعداد تکرارها را کم نگه دارید (مثلاً ۵ تا ۱۰ بار)، اما به‌تدریج با قوی‌ترشدن عضلات، می‌توانید تعداد دفعات و مدت نگه‌داشتن انقباض را افزایش دهید.
- تنفس صحیح: در طول تمرین، به‌صورت عادی و عمیق تنفس کنید؛ از حبس‌کردن نفس خودداری کنید.
اگر به شکل صحیح و مداوم (مثلاً ۲ تا ۳ بار در روز) تمرین کنید، طی چند هفته، عضلات کف لگن به‌مرور توان بیشتری پیدا می‌کنند و دفع مدفوع برای شما آسان‌تر خواهد شد. همچنین درد و سوزش ناشی از بواسیر نیز می‌تواند کاهش یابد، زیرا انقباض و انبساط منظم عضلات، به بهبود جریان خون موضعی و کاهش التهاب کمک می‌کند.
چگونه تمرین کگل به یبوست و بواسیر کمک می‌کند؟
- کاهش فشار به عروق: قوی‌شدن عضلات کف لگن باعث می‌شود موقع دفع، نیازی به واردکردن فشار بیش‌ازحد نباشد. این موضوع می‌تواند به جلوگیری از تشدید بواسیر و خونریزی آن کمک کند.
- بهبود گردش خون: حرکات منظم انقباض و انبساط، همانند ماساژ ملایم برای عروق مقعدی عمل می‌کند و از تجمع خون در آنها می‌کاهد.
- اصلاح حالت نشستن: افرادی که عضلات کف لگن ضعیفی دارند، اغلب در حالت نشسته فشار نامناسبی را به مقعد وارد می‌کنند. با بهبود استحکام این عضلات، نشستن برای مدت طولانی کمتر آسیب‌زا خواهد بود.
البته باید توجه داشت که انجام ورزش کگل، یک روش مکمل و پیشگیرانه است و در صورت داشتن بواسیر حاد یا پیشرفتۀ همراه با خونریزی شدید، نیاز است حتماً به پزشک مراجعه شود تا معاینه دقیق صورت گیرد و دربارۀ روش‌های دیگر مثل داروهای ضدالتهاب یا اقدامات جراحی تصمیم‌گیری شود.
بهترین حالت نشستن برای بواسیر
یکی از نکات اساسی در پیشگیری و مدیریت بواسیر، توجه به بهترین حالت نشستن برای بواسیر است. معمولاً توصیه می‌شود از نشستن طولانی بر روی سطوح سخت یا صندلی‌هایی که ارتفاعشان مناسب نیست، خودداری کنید. اگر مجبورید مدت زیادی روی صندلی بمانید، بهتر است هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه، چند دقیقه بایستید یا کمی قدم بزنید. همچنین استفاده از بالشتک‌های مخصوص نشستن (بالشتک‌های دوناتی‌شکل) می‌تواند به توزیع بهتر وزن روی ناحیۀ نشیمنگاه کمک کند و فشار مستقیم بر عروق مقعدی را کاهش دهد.
این موضوع برای کسانی که یبوست یا بواسیر دارند، اهمیت دوچندانی می‌یابد. در واقع، زمانی که شما در وضعیت نشسته به‌مدت طولانی باقی می‌مانید، جریان خون در عروق کف لگن کند شده و احتمال ورم‌کردن این عروق بیشتر می‌شود. پس، هم حرکت‌دادن پاها و هم توجه به وضعیت نشستن می‌تواند قسمتی از درمان یا پیشگیری باشد.
بهترین ورزش برای درمان بواسیر
همان‌طور که گفتیم، بهترین ورزش برای درمان بواسیر حرکاتی است که به بهبود جریان خون لگنی و کاهش فشار کمک کند. ورزش کگل برای یبوست و بواسیر دقیقاً در این دسته قرار می‌گیرد. البته صرفاً تمرین کگل نیست که می‌تواند مفید باشد؛ پیاده‌روی منظم، یوگا، شنا و حرکات کششی ملایم شکمی نیز همگی در افزایش تحرک روده‌ها و بهبود عملکرد گوارش مؤثرند. از ورزش‌های سنگین که فشار زیاد بر ناحیۀ مقعد وارد می‌کنند (مثل وزنه‌برداری با وزنه‌های خیلی سنگین) بهتر است پرهیز شود، چراکه این تمرینات ممکن است درد و التهاب بواسیر را تشدید کنند.
سایر روش‌های درمانی و نقش کلینیک روشنک
اگرچه ورزش کگل برای مردان و زنان قدمی مؤثر و کم‌هزینه در کمک به رفع یبوست و بواسیر محسوب می‌شود، اما در برخی موارد کافی نیست. به‌ویژه اگر بواسیر شما وارد مرحلۀ پیشرفته‌ای شده یا دچار خونریزی شدید، لازم است از روش‌های درمانی دیگر استفاده کنید.
امروزه در کلینیک روشنک با بهره‌گیری از روش‌های کم‌تهاجمی و دستگاه‌های پیشرفته، خدمات متنوعی برای درمان بواسیر و یبوست ارائه می‌شود. در این روش‌ها سعی بر آن است که بیمار دوره نقاهت بسیار کوتاه‌تر و نتایج درمانی پایدارتری داشته باشد. پزشکان مجرب در این مجموعه، پس از بررسی دقیق وضعیت شما، ممکن است ترکیبی از روش‌های دارویی، رژیم غذایی و حرکات ورزشی (از جمله تمرین کگل) را پیشنهاد دهند. در صورت لزوم، درمان‌های سرپایی یا جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند لیزر نیز در اختیار شما خواهد بود. مهم‌ترین نکته، مراجعه به‌موقع و تشخیص صحیح درجه بواسیر است تا انتخاب روش درمان برای شما به شکل ایدئال صورت گیرد.
نمونه‌ای از یک تجربه واقعی
اجازه دهید از تجربۀ خانمی ۴۵ ساله (فرضی اما بر اساس کیس‌های واقعی) بگویم که پس از سه‌بار زایمان طبیعی، دچار افتادگی مثانه و یبوست مزمن شده بود. این خانم با شِکایت از درد و خونریزی اندک هنگام دفع مراجعه کرد. معاینه نشان می‌داد که درجه خفیفی از بواسیر داخلی دارد. به او توصیه شد ضمن افزایش مصرف فیبر و مایعات، روزانه چند نوبت تمرینات کگل (Kegels) را انجام دهد. در پایان یک ماه، خودش اظهار داشت که مشکلاتش بسیار کاهش یافته و کمتر نیاز به استفاده از شیاف‌های مسکن داشت. این بهبود قابل‌توجه نشانه آن است که اگر در مراحل اولیه، عضلات کف لگن را تقویت کنیم و عادات غذایی و سبک زندگی‌مان را اصلاح کنیم، بسیاری از مواقع می‌توانیم از پیشرفت بواسیر یا عود آن پیشگیری کنیم.
نقل قول مستقیم از مراجع علمی و متخصصان
- دکتر «جِین استوارت»، متخصص گوارش در بیمارستان دانشگاهی لندن می‌گوید:
«تمارین کگل صرفاً برای زنان پس از زایمان توصیه نمی‌شود، بلکه در تمام افراد مبتلا به مشکلات کف لگن یا بی‌اختیاری دفع، کاربرد دارد. نقش اساسی این حرکات در بهبود هموروئید نیز ناشی از بهبود جریان خون و جلوگیری از ایجاد فشار مضاعف هنگام اجابت مزاج است.»
- سازمان جهانی بهداشت (WHO) در یکی از راهنماهای خود دربارۀ مراقبت‌های اولیه برای یبوست و هموروئید عنوان می‌کند:
«تمرینات منظم کف لگن از روش‌های کم‌هزینۀ ارتقای سلامت گوارشی به‌شمار می‌رود و می‌تواند نرخ مراجعه‌های جراحی را در بلندمدت کاهش دهد.»
این دو نقل قول گواهی است بر اینکه جامعۀ علمی دنیا نیز به اهمیت تقویت عضلات کف لگن و به‌ویژه انجام منظم ورزش کگل پی برده و آن را جزئی از راهکارهای اصلی مراقبت در یبوست و بواسیر می‌داند.
تشخیص دقیق و ضرورت معاینه
با آنکه در اغلب موارد، علائم بواسیر (مانند خارش، درد و خونریزی هنگام دفع) آشکار است، اما تشخیص قطعی حتماً باید توسط پزشک انجام شود. گاه مشکلات دیگری مثل شقاق مقعد (ترک خوردگی بافت مقعد) یا فیستول می‌توانند علائمی مشابه ایجاد کنند. بنابراین اگر متوجه شدید که خونریزی مقعدی دارید یا دفع شما دردناک است، خودتشخیصی نکنید و به پزشک مراجعه کنید. پزشک از طریق معاینۀ فیزیکی، آنوسکوپی یا کولونوسکوپی (در موارد لزوم) نوع و شدت بیماری را تعیین کرده و بهترین راه درمان را پیشنهاد خواهد داد.
جمع‌بندی نهایی
بواسیر و یبوست، دو مشکل شایع و گاه آزاردهنده‌اند که می‌توانند به‌طور جدی کیفیت زندگی را تحت‌تأثیر قرار دهند. خوشبختانه، راه‌های گوناگونی برای پیشگیری و درمان وجود دارد؛ از اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی گرفته تا انجام ورزش کگل برای یبوست و بواسیر و استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی در مراکز درمانی معتبر مانند کلینیک روشنک. مهم این است که شما به علائم بدن خود گوش فرا دهید و اگر احساس می‌کنید مشکل مزمن شده، بی‌درنگ برای معاینه مراجعه کنید. در مراحل اولیۀ بواسیر، اغلب با تغییرات ساده در زندگی روزمره (همچون مصرف فیبر، فعالیت بدنی و تمرین کگل) می‌توان جلوی بدترشدن اوضاع را گرفت.
بنابراین، اگر دچار یبوست هستید و گاه‌وبیگاه آثار بواسیر را در خود مشاهده می‌کنید، حتماً تمرین کگل را در برنامۀ روزانه‌تان قرار دهید. این کار زمان زیادی از شما نمی‌گیرد، اما به‌واسطۀ تقویت عضلات نگهدارندۀ مقعد و کمک به جریان خون، می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از تشدید علائم داشته باشد. در صورت وجود شک یا سؤال، مراجعه به پزشک متخصص و معاینۀ دقیق، بهترین انتخاب است.
همین امروز برای رسیدگی به مشکل خود اقدام کنید. یادتان باشد که با به‌تعویق‌انداختن درمان، تنها شرایط را پیچیده‌تر می‌کنید. تأخیر در رسیدگی به یبوست و بواسیر ممکن است در نهایت نیاز به جراحی‌های سنگین‌تر یا عوارض جدی‌تری را تحمیل کند.
پرسش و پاسخ متداول (FAQ)
۱. آیا تمرین کگل برای خانم‌های باردار بی‌خطر است؟
بله، در اغلب موارد اگر پزشک شما منعی اعلام نکرده باشد، تمرینات کگل برای خانم‌های باردار بسیار مفید است و از افتادگی عضلات لگن جلوگیری می‌کند. بااین‌حال بهتر است قبل از شروع هرگونه تمرین ورزشی در دوران بارداری، با ماما یا پزشک خود مشورت کنید.
۲. چطور بفهمم که تمرین کگل را درست انجام می‌دهم؟
بهترین راه، شناسایی عضلات کف لگن هنگام قطع جریان ادرار است (البته فقط به‌عنوان تست). سپس در حالت درازکش یا نشسته، بدون انقباض عضلات شکم و باسن، همان حس انقباض را ایجاد کنید. اگر مطمئن نیستید، می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.
۳. آیا انجام ورزش کگل برای مردان هم ضروری است؟
بله، ورزش کگل برای مردان نیز فواید چشمگیری دارد؛ ازجمله کمک به کنترل ادرار پس از جراحی پروستات و کمک به رفع یبوست مزمن. به‌علاوه، در بهبود گردش خون ناحیۀ لگن و کاهش احتمال بروز بواسیر یا عود آن مؤثر است.
۴. در چه صورتی نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارم؟
اگر خونریزی شدید مقعدی، درد شدید، یا تودۀ بیرون‌زده‌ای که به‌سختی به داخل برمی‌گردد دارید، باید سریع به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر درد و ناراحتی شما ظرف چند روز کاهش پیدا نکرد و با اقدامات خانگی بهبودی مشاهده نشد، معاینه الزامی است.
۵. آیا تمرین کگل به‌تنهایی می‌تواند یبوست و بواسیر من را درمان کند؟
تمرین کگل یک روش مکمل است و اثر پیشگیرانه و کمک‌کننده دارد. در موارد خفیف، می‌تواند به‌همراه اصلاح رژیم غذایی و افزایش تحرک، علائم را کاملاً کنترل کند. اما اگر بواسیر شما در مرحلۀ پیشرفته یا همراه با خونریزی و درد شدید باشد، احتمالاً نیاز به درمان تخصصی‌تر خواهید داشت.
منابع علمی
- International Journal of Colorectal Disease
- American Society of Colon and Rectal Surgeons (ASCRS)
- World Health Organization (WHO)
سخن پایانی
در این مقاله، سعی کردم تا از زبانی ساده و روان برای بیان یک موضوع مهم در سلامت عمومی استفاده کنم. یبوست و بواسیر، می‌توانند روند معمول زندگی روزمره را مختل کنند و گاهی باعث رنج بدنی و استرس روانی شوند. خبر خوب این است که رعایت چند اصل ساده مانند مصرف فیبر، دوری از نشستن طولانی‌مدت، تمرین کگل و پیگیری به‌موقع پزشکی، می‌تواند بخش بزرگی از مشکلات را مهار کند. در کلینیک روشنک نیز روش‌های کم‌تهاجمی و نوینی برای درمان این مشکلات در دسترس است که با بررسی موردی وضعیت شما، می‌توان از آنها بهره برد.
امیدوارم این نوشتار توانسته باشد تصویری دقیق، علمی و انسانی از مسئله یبوست و بواسیر و نقش تمرینات کگل (Kegels) ارائه دهد. اگر با وجود رعایت توصیه‌های فوق هنوز هم درگیر درد، خونریزی یا یبوست شدید هستید، هرچه سریع‌تر اقدام به معاینه و مشاوره با پزشک نمایید تا از عوارض بعدی جلوگیری شود. مطمئن باشید که آگاهی و اقدام به‌موقع می‌تواند کیفیت زندگی شما را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد. از همراهی شما سپاسگزارم و برایتان آرزوی سلامتی دارم.
