احساس ناراحتی مداوم در ناحیه مقعد، ترشحات چرکی و دردناک، و تب و لرزهای گهگاهی می‌تواند نشانه‌های یک عارضه جدی به نام فیستول مقعدی باشد. اما زمانی که این عارضه به شکل خاصی گسترش پیدا کند و در اطراف مقعد مسیری نعل اسبی شکل ایجاد نماید، با عنوان فیستول مقعدی نعل اسبی شناخته می‌شود. این وضعیت پیچیده‌تر از یک فیستول ساده بوده و نیازمند تشخیص دقیق و درمان تخصصی است.

فیستول مقعدی نعل اسبی چیست؟

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که فیستول مقعدی نعل اسبی چیست؟ در پاسخ باید گفت که فیستول در حالت کلی، یک اتصال غیرطبیعی بین دو سطح پوششی بدن است. در مورد فیستول مقعدی، این اتصال معمولاً بین کانال مقعد و پوست اطراف آن ایجاد می‌شود. فیستول نعل اسبی نوعی از این فیستول است که در آن، مسیر فیستولی از یک طرف کانال مقعد شروع شده و پس از عبور در فضای ایسکیورکتال (فضای بین عضله اسفنکتر خارجی مقعد و استخوان لگن) به سمت دیگر رفته و در نهایت با یک یا چند دهانه خارجی در پوست اطراف مقعد باز می‌شود و شکلی شبیه به نعل اسب ایجاد می‌کند.

متاسفانه، آمار دقیقی از این نوع خاص از فیستول در دست نیست، اما به طور کلی، فیستول‌های مقعدی عارضه نسبتاً شایعی هستند و فیستول نعل اسبی به دلیل گسترش و پیچیدگی خود، نیازمند توجه ویژه‌ای است.

از نظر تاریخچه این بیماری، شناخت فیستول‌های مقعدی به دوران باستان باز می‌گردد و روش‌های درمانی مختلفی در طول تاریخ برای آن پیشنهاد شده است. با پیشرفت علم پزشکی، درک ما از علت بروز فیستول نعل اسبی و روش‌های درمان موثر آن نیز تکامل یافته است.

آخرین مطالعات انجام شده بر اهمیت تشخیص دقیق مسیر فیستول و انتخاب روش درمانی مناسب با توجه به آناتومی پیچیده این ناحیه تاکید دارند. روش‌های نوین تصویربرداری و تکنیک‌های جراحی کم‌تهاجمی، امیدهای تازه‌ای را برای درمان موفقیت‌آمیز این عارضه به وجود آورده‌اند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به فیستول مقعدی نعل اسبی قرار می‌گیرند؟ اغلب، این عارضه ناشی از آبسه‌های مقعدی درمان نشده یا تخلیه ناکافی است. آبسه‌ها، تجمعات چرکی هستند که در اثر عفونت غدد کوچک موجود در دیواره کانال مقعد ایجاد می‌شوند. در صورتی که این آبسه‌ها به طور کامل تخلیه نشوند، ممکن است به مرور زمان مسیری غیرطبیعی به سطح پوست باز کنند و فیستول ایجاد شود. بیماری‌های التهابی روده مانند کرون، ضربه به ناحیه مقعد، و عفونت‌های خاص نیز می‌توانند از علت بروز فیستول نعل اسبی باشند.

انواع فیستول نعل اسبی و نواحی درگیر

در پاسخ به سوال انواع فیستول نعل اسبی، می‌توان گفت که این نوع فیستول بیشتر بر اساس محل دهانه‌های خارجی و مسیر عبور آن در فضای ایسکیورکتال طبقه‌بندی می‌شود. معمولاً، یک دهانه داخلی در کانال مقعد وجود دارد که محل شروع عفونت بوده و دهانه‌های خارجی متعددی در پوست اطراف مقعد، به شکل نعل اسب، دیده می‌شوند.

در مورد سوال کدام نواحی بدن دچار فیستول نعل اسبی می شود؟، باید گفت که در این عارضه، درگیری اصلی در ناحیه اطراف مقعد و فضای ایسکیورکتال دو طرفه است. مسیر فیستولی از یک طرف کانال مقعد شروع شده، از فضای ایسکیورکتال عبور کرده و به طرف مقابل رفته و در نهایت به پوست اطراف مقعد باز می‌شود. این گسترش دو طرفه است که شکل نعل اسبی خاصی به این نوع فیستول می‌دهد.

علائم فیستول نعل اسبی

علائم فیستول نعل اسبی می‌تواند بسیار آزاردهنده و بر کیفیت زندگی فرد تاثیرگذار باشد. شایع‌ترین این علائم عبارتند از:

• درد مداوم و ضربان‌دار در ناحیه مقعد که ممکن است با نشستن، راه رفتن و اجابت مزاج تشدید شود.
• تورم و قرمزی در پوست اطراف مقعد.
• ترشح چرک، خون یا مایع بدبو از دهانه‌های خارجی فیستول.
• احساس خارش و سوزش در ناحیه مقعد.
• تب و لرز در موارد عفونت شدید.
• احساس وجود یک توده یا سفتی در اطراف مقعد.

توجه به این علائم و مراجعه زودهنگام به پزشک متخصص می‌تواند در تشخیص و درمان به موقع فیستول نعل اسبی نقش مهمی ایفا کند.

علت بروز فیستول نعل اسبی

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، علت بروز فیستول نعل اسبی اغلب به دنبال عفونت غدد مقعدی و تشکیل آبسه رخ می‌دهد. عوامل دیگری که می‌توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند عبارتند از:

• آبسه‌های مقعدی درمان نشده یا تخلیه ناکافی.
• بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو.
• عفونت‌های خاص مانند سل و کلامیدیا.
• ضربه یا جراحی در ناحیه مقعد.
• اشعه درمانی در ناحیه لگن.
• شقاق مقعدی مزمن در موارد نادر.

شناخت علت زمینه‌ای می‌تواند در انتخاب بهترین روش درمان و پیشگیری از عود مجدد فیستول نعل اسبی موثر باشد.

روش‌های تشخیص بیماری فیستول نعل اسبی

تشخیص دقیق فیستول نعل اسبی نیازمند معاینه کامل توسط پزشک متخصص است. روش‌های تشخیص بیماری فیستول نعل اسبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی ناحیه مقعد و اطراف آن، دهانه‌های خارجی فیستول، تورم و قرمزی را ارزیابی می‌کند. لمس ناحیه می‌تواند به تشخیص مسیر فیستول و وجود احتمالی آبسه کمک کند.
• آنوسکوپی: در این روش، یک لوله کوچک مجهز به نور وارد کانال مقعد می‌شود تا داخل آن و دهانه داخلی احتمالی فیستول بررسی شود.
• سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی: در صورتی که پزشک به وجود بیماری‌های التهابی روده مشکوک باشد، ممکن است این روش‌ها برای بررسی قسمت‌های پایین‌تر یا کل روده بزرگ توصیه شود.
• فیستولوگرافی: در این روش، یک ماده حاجب به داخل دهانه خارجی فیستول تزریق شده و سپس از ناحیه عکسبرداری با اشعه ایکس انجام می‌شود تا مسیر فیستول به طور دقیق مشخص شود.
• سونوگرافی اندوآنال: استفاده از امواج صوتی برای تصویربرداری از عضلات اسفنکتر و بافت‌های اطراف مقعد می‌تواند در تشخیص مسیر فیستول و وجود آبسه کمک کننده باشد.
• MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): این روش تصویربرداری پیشرفته می‌تواند جزئیات دقیقی از ساختارهای اطراف مقعد و مسیر فیستول، به ویژه در موارد پیچیده مانند فیستول نعل اسبی، ارائه دهد.

انتخاب روش‌های تشخیص مناسب بر عهده پزشک متخصص و بر اساس علائم و یافته‌های معاینه بالینی است.

درمان فیستول نعل اسبی چگونه است؟

سوال مهم بسیاری از بیماران این است که درمان فیستول نعل اسبی چگونه است؟ متاسفانه، درمان دارویی به تنهایی در اغلب موارد برای درمان قطعی فیستول‌های مقعدی، به ویژه نوع نعل اسبی، کافی نیست. هدف اصلی درمان، از بین بردن کامل مسیر فیستول و جلوگیری از عود مجدد آن است. روش‌های درمان فیستول نعل اسبی معمولاً شامل اقدامات جراحی می‌شود. برخی از تکنیک‌های جراحی مورد استفاده عبارتند از:

• فیستولوتومی: در این روش، کل طول مسیر فیستول باز شده و به یک شیار تبدیل می‌شود. این کار به بافت‌های داخلی اجازه می‌دهد تا از داخل به بیرون بهبود پیدا کنند. این روش معمولاً برای فیستول‌های سطحی و ساده استفاده می‌شود.
• ستینگ: در این روش، یک نخ یا سیلیکون (ستینگ) از داخل مسیر فیستول عبور داده شده و گره زده می‌شود. ستینگ می‌تواند به تدریج بافت‌های اطراف فیستول را برش دهد (ستینگ برش‌دهنده) یا صرفاً برای کنترل عفونت و کمک به تخلیه ترشحات قبل از جراحی اصلی استفاده شود (ستینگ غیر برش‌دهنده). در مورد فیستول نعل اسبی پیچیده، اغلب از ستینگ برای آماده‌سازی بیمار برای جراحی نهایی استفاده می‌شود.
• فلپ پیشرفته: در این روش، یک قطعه از بافت سالم از ناحیه مجاور برداشته شده و برای بستن دهانه داخلی فیستول استفاده می‌شود. این روش برای فیستول‌هایی که در نزدیکی عضلات اسفنکتر قرار دارند و خطر آسیب به آن‌ها وجود دارد، مناسب است.
• لیزر: استفاده از لیزر برای سوزاندن و از بین بردن مسیر فیستول یکی از روش‌های نوین و کم‌تهاجمی است که در برخی مراکز تخصصی انجام می‌شود. این روش می‌تواند با درد و خونریزی کمتری همراه باشد و دوره نقاهت کوتاه‌تری داشته باشد.
• چسب فیبرین و پلاگ‌های بیولوژیک: این روش‌ها شامل تزریق چسب مخصوص یا قرار دادن یک پلاگ (سد) بیولوژیک در داخل مسیر فیستول برای بستن آن است. این روش‌ها معمولاً برای فیستول‌های ساده و مستقیم مناسب هستند و ممکن است در مورد فیستول‌های پیچیده مانند نوع نعل اسبی، کارایی کمتری داشته باشند.

انتخاب روش جراحی مناسب بستگی به نوع، محل، پیچیدگی و ارتباط فیستول با عضلات اسفنکتر مقعد دارد. در کلینیک روشنک، متخصصان ما با بهره‌گیری از دانش روز و تجربه کافی، پس از تشخیص دقیق، مناسب‌ترین روش درمانی، از جمله تکنیک‌های کم‌تهاجمی مانند لیزر درمانی در موارد منتخب، را برای درمان فیستول مقعدی نعل اسبی به بیماران ارائه می‌دهند. هدف ما در کلینیک روشنک، ارائه بهترین و موثرترین درمان با کمترین میزان عوارض و کوتاه‌ترین دوره نقاهت برای بیماران است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم فیستول نعل اسبی که پیش‌تر ذکر شد، به ویژه درد مداوم در ناحیه مقعد، ترشحات چرکی، تورم و تب، بسیار مهم است که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟ تاخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند منجر به پیشرفت عفونت، تشکیل آبسه‌های جدید و پیچیده‌تر شدن فیستول شود و درمان را دشوارتر کند. مراجعه زودهنگام به یک متخصص جراحی کولورکتال می‌تواند به تشخیص دقیق و شروع به موقع درمان کمک کند.

آیا می توان از فیستول نعل اسبی پیشگیری کرد؟

سوال مهم دیگر این است که آیا می توان از فیستول نعل اسبی پیشگیری کرد؟ در بسیاری از موارد، علت بروز فیستول نعل اسبی مشخص نیست و پیشگیری قطعی از آن دشوار است. با این حال، رعایت برخی نکات می‌تواند خطر ابتلا به آبسه‌های مقعدی که عامل اصلی ایجاد فیستول هستند را کاهش دهد:

• درمان سریع و مناسب آبسه‌های مقعدی در صورت بروز.
• رعایت بهداشت مناسب ناحیه مقعد.
• اجتناب از یبوست مزمن و زور زدن هنگام دفع.
• در صورت ابتلا به بیماری‌های التهابی روده، پیگیری منظم درمان و کنترل بیماری.

با این حال، لازم به ذکر است که این اقدامات به طور کامل از بروز فیستول نعل اسبی جلوگیری نمی‌کنند، اما می‌توانند در کاهش خطر ابتلا موثر باشند.

به نقل از دکتر افسانه معتمدی:

“تشخیص و درمان فیستول مقعدی نعل اسبی نیازمند تجربه و تخصص است. انتخاب روش درمانی مناسب با توجه به آناتومی پیچیده این ناحیه و حفظ عملکرد عضلات اسفنکتر از اهمیت بالایی برخوردار است.”

همچنین، انجمن درمان بیماری‌های گوارشی در دستورالعمل‌های خود تاکید می‌کند که “درمان جراحی، روش اصلی درمان فیستول‌های مقعدی، از جمله نوع نعل اسبی، است و هدف آن، ریشه‌کن کردن کامل مسیر فیستول با حداقل آسیب به عضلات اسفنکتر و حفظ کنترل مدفوع است.”

در پایان، تاکید می‌کنیم که فیستول مقعدی نعل اسبی یک عارضه پیچیده است که نیازمند تشخیص دقیق و درمان تخصصی توسط جراح کولورکتال دارد. در صورت مشاهده علائم، درنگ نکنید و به متخصص مراجعه کنید. متخصصان ما در کلینیک روشنک آماده ارائه بهترین خدمات تشخیصی و درمانی به شما عزیزان هستند.

پرسش‌های متداول

آیا فیستول نعل اسبی خود به خود درمان می‌شود؟

خیر، فیستول مقعدی نعل اسبی به ندرت خود به خود بهبود می‌یابد و معمولاً برای درمان نیاز به جراحی دارد.

آیا درمان فیستول نعل اسبی دردناک است؟

پس از جراحی، ممکن است درد وجود داشته باشد که با مسکن‌های تجویز شده توسط پزشک قابل کنترل است. در طول فرآیند تشخیص نیز ممکن است معاینات کمی ناراحت کننده باشند.

دوره نقاهت پس از جراحی فیستول نعل اسبی چقدر طول می‌کشد؟

دوره نقاهت بسته به نوع جراحی و وسعت فیستول متفاوت است، اما معمولاً چند هفته طول می‌کشد. رعایت دستورالعمل‌های پزشک در این دوره بسیار مهم است.

آیا بعد از درمان فیستول نعل اسبی احتمال عود وجود دارد؟

بله، احتمال عود فیستول، به ویژه در موارد پیچیده مانند نوع نعل اسبی، وجود دارد. پیگیری منظم با پزشک و رعایت مراقبت‌های پس از جراحی می‌تواند این خطر را کاهش دهد.

آیا می‌توان با درمان‌های خانگی فیستول نعل اسبی را درمان کرد؟

درمان‌های خانگی ممکن است به تسکین موقت برخی علائم کمک کنند، اما درمان قطعی فیستول نعل اسبی نیازمند مداخلات پزشکی و جراحی است.

مراجع:

1. Vogel JD, Johnson EK, Morris AM, Steele SR, Delaney CP, Mayol J, Felt-Bersma RJ, Melenhorst J, Sloots C, Bemelman WA; American Society of Colon and Rectal Surgeons Clinical Practice Guidelines Committee. Clinical Practice Guideline for the Management of Anorectal Abscess, Fistula-in-Ano, and Rectovaginal Fistula. Dis Colon Rectum. 2016 Dec;59(12):1117-1133.1
2. Lohsiriwat V. Anorectal fistula: current situation and future perspectives. World J Gastroenterol. 2013 Sep 28;19(33):5813-24.
3. Ellis CN. Anorectal Abscess and Fistula-in-Ano. Clin Colon Rectal Surg. 2010 Mar;23(1):34-41.