به‌عنوان پزشکی که سال‌ها در حوزۀ بیماری‌های مقعدی به‌ویژه بواسیر (هموروئید) فعالیت داشته‌ام، همواره با پرسش‌ها و دغدغه‌های فراوانی از سوی بیماران مواجه بوده‌ام. بسیاری از افراد در نخستین مواجهه با علائمی مانند درد، خونریزی یا احساس توده در ناحیۀ مقعد دچار اضطراب می‌شوند و ممکن است سؤال‌های متعددی به ذهنشان خطور کند: «چطور مطمئن شوم که دچار بواسیر شده‌ام؟»، «آیا این بیماری خطرناک است؟»، «آیا روش‌های درمان جدیدی وجود دارد که بدون درد و عارضۀ جدی به بهبود من کمک کند؟»، «برای درمان بیرون زدگی بواسیر چه باید کرد؟» و پرسش‌هایی از این دست.
در این مقاله، با اتکا به سال‌ها تجربۀ بالینی و نیز مطالعۀ جدیدترین منابع علمی، تلاش کرده‌ام پاسخی جامع و درعین‌حال ساده به این سؤالات بدهم. از طرفی، با توجه به پیشرفتهای پزشکی اخیر، معرفی برخی روش‌های درمان کم‌تهاجمی و نوین نیز ضروری به نظر می‌رسد. در این میان، خدمات ارائه‌شده در کلینیک روشنک می‌تواند به‌عنوان نمونۀ عملی از این دست روش‌های جدید مطرح شود.
در ادامه، روش‌های درمان، از مراقبت‌های خانگی تا اقدامات پیشرفته مانند جراحی یا لیزر، به‌تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در میان روش‌ها، با ذکر دلایل علمی و تجربی نشان خواهم داد که چرا روش‌های کمتر تهاجمی می‌توانند مؤثر باشند و چگونه در کلینیک روشنک، از این تکنیک‌ها برای درمان بیماران بهره گرفته می‌شود.
بواسیر چیست؟
بواسیر به گشاد شدن یا التهاب رگ‌های موجود در قسمت پایینی راست‌روده (رکتوم) و مقعد گفته می‌شود. این مشکل می‌تواند به دو نوع اصلی تقسیم شود:
- بواسیر داخلی: در داخل راست‌روده ایجاد شده و معمولاً بدون درد است اما ممکن است خونریزی کند.
- بواسیر خارجی: در اطراف ناحیه مقعد شکل گرفته و معمولاً دردناک و همراه با خارش یا تورم است.
بواسیر چقدر شایع است؟
بواسیر یکی از رایج‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش است و بر اساس آمار، بیش از ۵۰٪ از افراد بالای ۵۰ سال به نوعی از بواسیر مبتلا می‌شوند. این بیماری در میان زنان باردار، افراد دارای یبوست مزمن و کسانی که سبک زندگی کم‌تحرکی دارند، شیوع بیشتری دارد.
تاریخچه بیماری بواسیر
بواسیر از گذشته‌های دور شناخته شده است. بقراط، پزشک یونانی، برای اولین بار روش‌هایی برای درمان آن پیشنهاد کرد. در طب سنتی ایران نیز این بیماری مورد توجه بوده و در کتاب‌های طب مانند “قانون ابن سینا” روش‌های درمانی متعددی ذکر شده است.
آخرین مطالعات انجام شده درباره بواسیر
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که تغییر سبک زندگی، تغذیه مناسب و درمان‌های کم‌تهاجمی مانند لیزر می‌توانند تأثیر بسزایی در درمان هموروئید داشته باشند. به عنوان مثال، تحقیقات منتشرشده در American Journal of Gastroenterology نشان می‌دهند که استفاده از روش‌های غیرجراحی مانند لیزر درمانی تا ۸۵٪ در بهبود بیماران موفق بوده است.
چه کسانی بیشتر در معرض بواسیر قرار دارند؟
- افراد مبتلا به یبوست یا اسهال مزمن
- زنان باردار به دلیل افزایش فشار در ناحیه لگن
- افرادی که برای مدت طولانی در حالت نشسته هستند (مثلاً کارمندان اداری)
- ورزشکارانی که وزنه‌برداری می‌کنند
- افراد دارای رژیم غذایی کم‌فیبر
انواع روش‌های درمان بواسیر
درمان بواسیر به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ ازجمله درجۀ پیشرفت بیماری، وجود عوارضی مانند خونریزی یا ترومبوز، وضعیت عمومی سلامت بیمار و حتی ترجیح بیمار در انتخاب روش درمان. در ادامه، مروری جامع بر روش های درمان بواسیر خواهم داشت.
درمان‌های خانگی
نخستین گام در مدیریت بواسیر، رعایت عادات صحیح در تغذیه و اجابت مزاج است. افزایش مصرف فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات) و مایعات می‌تواند اجابت مزاج را تسهیل کند و از فشار به ناحیۀ مقعد بکاهد. نشستن در لگن آب گرم (سیتزبث) نیز به تسکین درد و التهاب کمک می‌کند. پمادهای موضعی و شیاف‌های حاوی مواد ضدالتهابی یا قابض رگ‌ها نیز در مراحل اولیه بیماری مفید واقع می‌شوند.
بسیاری از بیماران در مواجهه با بواسیر بیرون‌زده می‌پرسند: «برای درمان بیرون زدگی بواسیر چه باید کرد؟»؛ در پاسخ باید گفت که اگر بیرون‌زدگی شدید نباشد، با پمادهای موضعی، نشستن در آب گرم، رعایت کامل بهداشت و اجتناب از زور زدن، تا حد خوبی می‌توان علائم را کنترل کرد.
در بین درمان‌های خانگی، برخی افراد به گیاهان دارویی نیز روی می‌آورند؛ باید توجه داشت که بسیاری از این گیاهان پشتوانۀ علمی کافی ندارند و مصرف خودسرانۀ آنها می‌تواند عوارضی داشته باشد. بهتر است حتماً با پزشک یا متخصص داروسازی سنتی مشورت شود.
درمان خانگی بواسیر بیرون زده
به‌طور خاص، اگر بیرون‌زدگی در حد متوسط باشد، کمپرس آب سرد، پمادهای ضدالتهاب، مصرف کافی فیبر و همچنین استراحت مناسب می‌تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند. با این حال، اگر تودۀ بیرون‌زده بزرگ و دردناک باشد، ممکن است مراحل بالاتری از درمان موردنیاز باشد.
درمان‌های دارویی
پزشکان گاه برای کنترل التهاب و درد، داروهای خوراکی یا موضعی تجویز می‌کنند. کرم‌ها و شیاف‌های آنتی‌هموروئید که حاوی ترکیباتی چون هیدروکورتیزون یا فنیل‌افرین هستند، در کنترل علائم مؤثرند. برخی داروهای خوراکی نیز به بهبود عروق وریدی یا کاهش التهاب کمک می‌کنند.
ممکن است این سؤال پیش بیاید که «بهترین قرص برای درمان بواسیر چیست؟»؛ در پاسخ باید گفت داروهای متعددی وجود دارد و انتخاب بهترین قرص به شرایط فردی بیمار بستگی دارد. برخی پزشکان مصرف داروهای حاوی فلاونوئید (مانند دیوسمین) را برای تقویت دیوارۀ عروق توصیه می‌کنند. بعضی بیماران هم بنا به توصیه پزشک از داروهای مسهل یا ملین استفاده می‌کنند تا به کاهش زور زدن و بهبود دفع کمک شود.
روش‌های کم تهاجمی (غیرجراحی)
- اسکلروتراپی: در این روش، یک مادۀ شیمیایی (اسکلروزانت) به رگ متورم تزریق می‌شود تا رگ جمع و منقبض گردد.
- بستن باند لاستیکی (رابربند): با این روش رگ ملتهب را می‌بندند تا خون‌رسانی به آن قطع شود و پس از مدتی خشک و دفع شود.
- لیزر درمانی: لیزر درمانی یکی از روش‌های جدید و کم‌تهاجمی است که با استفاده از اشعۀ لیزر، عروق متورم را کوچک و جمع می‌کند. به دلیل درد کمتر و دورۀ نقاهت کوتاه‌تر، محبوبیت زیادی یافته است.
امروزه در کلینیک روشنک، از روش‌های کم‌تهاجمی مانند لیزر برای درمان برخی از انواع بواسیر استفاده می‌شود. این روش‌ها معمولاً نیاز به بستری طولانی ندارند و بیمار می‌تواند در مدت کوتاهی به فعالیت عادی برگردد.
روش‌های جراحی
اگر بواسیر به درجات پیشرفته برسد و با درد یا خونریزی شدید همراه باشد و روش‌های ساده‌تر جواب ندهد، جراحی توصیه می‌شود. هموروئیدکتومی (برداشتن بواسیر) رایج‌ترین عمل جراحی است که تحت بی‌حسی نخاعی یا بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در سال‌های اخیر، دستگاه استاپلر (Stapler) نیز برای برداشتن بواسیر داخلی به کار می‌رود که مدت زمان جراحی و دوران نقاهت را نسبت به روش‌های قدیمی کاهش داده است.
هرچند هموروئیدکتومی یک روش قطعی و مؤثر است، اما درد پس از عمل و ریسک عفونت، از معایب احتمالی آن محسوب می‌شود. به همین جهت، در درجات پایین‌تر یا متوسط بواسیر، اولویت پزشکان بر استفاده از روش‌های کمتر تهاجمی است.
نقش تغذیه و عادات روزمره در پیشگیری و درمان
یکی از کلیدی‌ترین نکات در کنترل بواسیر، ایجاد تغییر در الگوی تغذیه و عادات روزمره است. همان‌طور که اشاره شد، فیبر نقش عمده‌ای در نرم نگه داشتن مدفوع و پیشگیری از یبوست دارد. میوه‌ها و سبزیجات، حبوبات، غلات سبوس‌دار و دانه‌های گیاهی بهترین منابع فیبر هستند. در کنار فیبر، مصرف مایعات کافی (روزانه ۶ تا ۸ لیوان) اهمیت دارد. افرادی که ورزش سبک و منظم دارند (مثلاً پیاده‌روی روزانه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه)، معمولاً با بهبود جریان خون و عملکرد روده‌ها مواجه می‌شوند و کمتر به بواسیر دچار می‌گردند. از سوی دیگر، نشستن طولانی‌مدت پشت میز یا روی توالت باعث افزایش فشار به وریدهای مقعد می‌شود و بهتر است از آن پرهیز شود.
آیین‌ها و باورهای فرهنگی؛ نگاهی به «درمان بواسیر از نظر امام صادق (ع)»
در متون و روایت‌های اسلامی آمده است که ائمه علیهم‌السلام درباره حفظ سلامت بدن و پیشگیری از بیماری‌ها توصیه‌های متعددی داشته‌اند. گرچه در کتب طب سنتی روایات گوناگونی نقل شده، اما نباید فراموش کرد که بسیاری از این توصیه‌ها در بستر زمان و فرهنگ خاص آن دوره ارائه شده‌اند.
با این حال، توجه به عادات تغذیه‌ای سالم و پرهیز از یبوست به‌عنوان اقدامی کلیدی برای پیشگیری از بواسیر در روایات منقول از امامان معصوم نیز مورد تأکید بوده است. بنابراین، درمان بواسیر از نظر امام صادق (ع) بیشتر بر محور جلوگیری از یبوست و اصلاح سبک زندگی می‌چرخد. امروزه نیز متخصصان تغذیه و گوارش اهمیت مشابهی برای اصلاح عادت‌های غذایی قائل هستند.
نمونه‌ای از یک کیس واقعی
اجازه دهید داستان یکی از بیمارانم را بازگو کنم (البته با تغییر نام برای حفظ حریم خصوصی). خانم مینا ۴۷ ساله بود، با سابقۀ یبوست مزمن و نشستن طولانی‌مدت در محل کار. او به من مراجعه کرد و گفت: «دکتر، چند روزی است که موقع اجابت مزاج چند قطره خون می‌بینم و احساس توده‌ای هم دارم.» معاینه نشان داد که بواسیر درجه ۲ تا ۳ داخلی دارد. خوشبختانه هنوز وضعیت ایشان به حدی نبود که نیاز به جراحی داشته باشد. برای او رژیم غذایی سرشار از فیبر و مصرف آب کافی توصیه شد؛ قرص فلاونوئید و پماد موضعی نیز تجویز گردید.
همچنین خانم مینا موظف شد ورزش سبک روزانه را آغاز کند. پس از حدود سه هفته، درد و خونریزی او تا حد چشمگیری کاهش یافت. وقتی بازگشت، با خنده می‌گفت که «زندگی‌ام خیلی عوض شد و دیگر از درد زمان اجابت مزاج نمی‌ترسم.» این نمونه نشان می‌دهد که گاه با تغییرات ساده در سبک زندگی و مصرف داروهای مناسب می‌توان از پیشرفت بواسیر جلوگیری و کیفیت زندگی را ارتقا داد.
«معجزه درمان هموروئید»؛ آیا واقعاً معجزه‌ای در کار است؟
برخی تبلیغات یا گفت‌وگوهای عمومی از عباراتی مانند معجزه درمان هموروئید یاد می‌کنند و تلاش دارند یک راهکار فوری و صددرصد قطعی را تبلیغ کنند. به عنوان یک پزشک، باید یادآور شوم که درمان بواسیر، به‌ویژه اگر مزمن شده باشد، یک فرآیند چندوجهی است؛ یعنی باید عوامل ایجادکنندۀ بواسیر شناسایی و اصلاح شوند. نمی‌توان انتظار داشت که با یک پماد گیاهی یا یک دمنوش، به‌سرعت و بدون بازگشت، بواسیر ریشه‌کن شود.
درمان‌های خانگی یا موضعی قطعاً می‌توانند در مراحل اولیه نقش مؤثری داشته باشند؛ ولی اگر بیماری شدت یابد، ممکن است راهی جز روش‌های کم‌تهاجمی یا حتی جراحی وجود نداشته باشد. بنابراین، مهم است فریب تبلیغات غیرعلمی را نخوریم و حتماً در صورت بروز علائم جدی با متخصص مشورت کنیم.
دشمن بواسیر و راه‌های پیشگیری
توجه به این نکته ضروری است که دشمن بواسیر در درجۀ اول یبوست محسوب می‌شود. بنابراین، اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم چه چیزی بیشترین ضربه را به بواسیر می‌زند، باید اشاره کنیم:
- مصرف کافی آب و فیبر
- تحرک بدنی و ورزش منظم
- پرهیز از زور زدن شدید در توالت
- پرهیز از نشستن طولانی و مداوم
این‌ها همان عادات ساده‌ای هستند که با بهبود عملکرد روده‌ها و کاهش فشار در ناحیۀ مقعد، مانع از بروز یا تشدید بواسیر می‌شوند. علاوه بر این، باید به یاد داشته باشیم که مدیریت استرس و اضطراب نیز تأثیر مثبتی بر سلامت دستگاه گوارش دارد؛ چراکه استرس می‌تواند در برخی افراد به بی‌نظمی اجابت مزاج و تشدید علائم گوارشی منجر شود.
بهترین میوه برای درمان بواسیر
یکی از سؤالات رایج بیماران این است که «بهترین میوه برای درمان بواسیر کدام است؟» واقعیت آن است که یک میوه خاص را نمی‌توان به‌عنوان معجزه گر معرفی کرد. اما میوه‌هایی که سرشار از فیبر و آب هستند، می‌توانند در بهبود علائم نقش چشمگیری داشته باشند. برای نمونه:
- آلو، انجیر و توت‌ها (تمشک، شاه‌توت، توت‌فرنگی) به دلیل داشتن فیبر و آنتی‌اکسیدان مفیدند.
- سیب با پوست سرشار از فیبر محلول و نامحلول است.
- گلابی، کیوی و پرتقال نیز به خاطر آب فراوان و فیبرشان کمک‌کننده‌اند.
نکتۀ مهم در انتخاب میوه این است که متنوع مصرف شود و به نیازهای فرد (قند خون، آلرژی و…) توجه گردد. همچنین، مصرف میوه باید در کنار سایر اجزای تغذیۀ سالم باشد تا تأثیر مطلوب داشته باشد.
خدمات کلینیک روشنک در درمان بواسیر
امروزه با پیشرفت روش‌های کم‌تهاجمی، بسیاری از مشکلات بیماران در مراحل اولیه حل می‌شود و نیازی به جراحی‌های وسیع ندارند. در این میان، کلینیک روشنک با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و همکاری پزشکان مجرب در زمینۀ لیزر و روش‌های نوین درمان بواسیر فعالیت دارد. از مهم‌ترین رویکردهای این کلینیک، معاینه دقیق بیمار و درنظرگرفتن همۀ شرایط جسمانی و سابقۀ پزشکی است تا بهترین روش درمانی انتخاب شود.
در این مجموعه، بسته به درجۀ بواسیر، از لیزردرمانی یا روش بستن باند لاستیکی استفاده می‌شود و در صورت لزوم، مشاوره برای عمل جراحی نیز ارائه می‌گردد. هدف اصلی این رویکرد، دستیابی به نتایج درمانی اثربخش با حداقل عوارض و کوتاه‌ترین دورۀ نقاهت است.
دو نقل قول مستقیم از مراجع علمی و متخصصان
- سازمان جهانی بهداشت (WHO) در گزارش سال ۲۰۲۰ دربارۀ بیماری‌های شایع گوارشی می‌نویسد: «هموروئید به علت سبک زندگی کم‌تحرک و رژیم غذایی فاقد فیبر کافی رو به افزایش است. اقدامات پیشگیرانه همچون افزایش مصرف فیبر و مایعات، نقش بسزایی در کاهش بروز این بیماری دارند.»
- دکتر جفری کلارک، جراح کولورکتال در یکی از مراکز پزشکی معتبر آمریکا، می‌گوید: «اگر بیماران در مراحل اولیه بواسیر به پزشک مراجعه کنند، بسیاری از آنها بدون نیاز به جراحی و تنها با روش‌هایی مثل اسکلروتراپی یا بستن باند می‌توانند بهبود قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشند. مشکل آنجاست که اغلب افراد زمانی مراجعه می‌کنند که علائم شدید شده و ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.»
توصیه نهایی
بواسیر یا هموروئید یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است که می‌تواند کیفیت زندگی را به‌ویژه در مراحل پیشرفته تحت‌تأثیر قرار دهد. خوشبختانه امروزه طیف گسترده‌ای از روش های درمان بواسیر در دسترس است؛ از مراقبت‌های خانگی و اصلاح سبک زندگی گرفته تا درمان‌های دارویی و در نهایت روش‌های کم‌تهاجمی و جراحی. نکته کلیدی این است که هر فردی که متوجه علائم مشکوک می‌شود یا درد و خونریزی دارد، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند.
تشخیص زودهنگام، امکان درمان ساده‌تر و جلوگیری از پیشرفت بیماری را فراهم می‌سازد. اگر عادات غذایی سالمی داشته باشیم، ورزش روزانه را فراموش نکنیم، از یبوست پیشگیری کنیم و نشانه‌های اولیه را جدی بگیریم، می‌توانیم تا حد زیادی از ابتلا به بواسیر یا عود آن جلوگیری کنیم. در صورت بروز علائم آزاردهنده، مشاورۀ پزشکی و پیگیری درمان به‌موقع، بهترین راه برای حفظ سلامتی است.
از آنجا که هموروئید قابل درمان است و روش‌های پیشرفتهای مانند لیزر، بستن باند یا عمل جراحی نیز در دسترس هستند، نباید بگذاریم که خجالت یا بی‌توجهی ما را از مراجعه به پزشک بازدارد. در نهایت، انتخاب روش درمان مناسب با مشورت متخصص و در نظر گرفتن شرایط جسمانی هر بیمار انجام می‌شود.
پرسش و پاسخ‌های متداول
آیا بواسیر خطرناک است و می‌تواند به سرطان منجر شود؟
بواسیر به‌خودی‌خود سرطان‌زا نیست. هرچند خونریزی مقعدی گاه می‌تواند علامت بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ باشد، اما بواسیر خودش را نباید مساوی با سرطان دانست. در صورت بروز خونریزی یا درد مداوم، به پزشک مراجعه کنید تا معاینات لازم انجام شود.
چگونه بفهمم دچار بواسیر هستم؟
اگر هنگام اجابت مزاج خون مشاهده می‌کنید، درد یا سوزش در ناحیه مقعد دارید یا احساس توده و تورم در آن ناحیه حس می‌کنید، ممکن است دچار بواسیر باشید. تشخیص قطعی با معاینه پزشکی صورت می‌گیرد.
آیا درمان خانگی به‌تنهایی کافی است؟
اگر بواسیر در مراحل اولیه باشد (درجه ۱ یا ۲)، اغلب درمان‌های خانگی، تغییر رژیم غذایی، مصرف پمادهای موضعی و نشستن در لگن آب گرم می‌تواند مؤثر باشد. اما در صورت تشدید علائم و بیرون‌زدگی شدید، لازم است از روش‌های پزشکی مثل تزریق یا لیزر و در برخی موارد جراحی کمک بگیرید.
تأثیر ورزش در بهبود بواسیر چیست؟
ورزش ملایم و منظم، جریان خون را بهبود می‌بخشد و یبوست را کم می‌کند. این امر در جلوگیری از بواسیر یا کاهش علائم آن تأثیر مثبت دارد. اما ورزش‌های سنگین که با فشار زیاد همراه است (مانند وزنه‌برداری با وزنه‌های سنگین) ممکن است بیماری را تشدید کنند.
برای بواسیر داخلی و خارجی چه فرقی در روش درمان وجود دارد؟
بواسیر داخلی در مراحل اولیه غالباً با روش‌های کم‌تهاجمی (مانند تزریق اسکلروزانت یا بستن باند) قابل‌درمان است؛ درحالی‌که بواسیر خارجی، به‌خصوص اگر ترومبوزه باشد، گاه نیاز به جراحی اورژانسی دارد. درهرحال پزشک پس از معاینه تشخیص می‌دهد کدام روش مناسب‌تر است.
منابع علمی معتبر
- The American Society of Colon and Rectal Surgeons: https://fascrs.org/
- Mayo Clinic – Hemorrhoids: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hemorrhoids/
- International Journal of Colorectal Disease: https://link.springer.com/journal/384
در پایان تأکید می‌کنم که اگر با علائم بواسیر مواجه هستید، نگرانی را کنار بگذارید و به جای خوددرمانی‌های نامطمئن، با مراجعه به متخصص و دریافت مشاورۀ دقیق، از ابتلا به عوارض بعدی پیشگیری کنید.
هم‌اکنون روش‌های مدرن و کم‌تهاجمی در اختیار است و در کلینیک روشنک نیز به شکل تخصصی انجام می‌شود. بواسیر گرچه شایع است، اما قابل پیشگیری و درمان قطعی به‌شمار می‌رود. فقط کافی است در صورت بروز علائم، زودتر اقدام کنیم و مراقبت‌های لازم را به کار گیریم.
