اگر تا به حال متوجه وجود درد، خونریزی، خارش یا احساس ناخوشایند در ناحیۀ مقعد شده‌اید، احتمالاً این پرسش برایتان پیش آمده است که «آیا دچار شرایط بواسیر شده‌ام؟» یا «این مشکل چقدر جدی است و آیا نیاز به مراجعه به پزشک دارم؟» بسیاری از افراد با عوارض و پیامدهای ناشی از شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر آشنا نیستند و تنها زمانی متوجه می‌شوند که علائم شدت گرفته است. به عنوان مثال، پرسش‌هایی مانند «چگونه بفهمم شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر دارم؟»، «آیا این مشکل باعث خونریزی شدید می‌شود؟»، «چه زمان باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنم؟» و «روش‌های درمانی نوین کدام هستند؟» بسیار رایج است. هدف از نگارش این مقاله این است که ابتدا شما را با تعریف دقیق بواسیر، علل و علائم آن و سپس شایع‌ترین عواملی که می‌تواند منجر به ایجاد یا تشدید آن شود، آشنا کنیم. در ادامه، به روش‌های علمی نوین تشخیص و درمان نیز اشاره خواهیم کرد و در نهایت پاسخ پرسش‌های رایج را ارائه می‌دهیم تا درکی جامع از این موضوع داشته باشید.
در این مقاله، کوشش شده است تا تمام جنبه‌های مرتبط با شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر با زبانی علمی اما در عین حال ساده و صمیمی بیان گردد؛ به گونه‌ای که احساس کنید یک پزشک حاذق و دلسوز، رو در رو مشغول صحبت با شماست. اگر در انتهای مطالعه به این نتیجه رسیدید که نیاز به مشاوره تخصصی یا درمان‌های ویژه دارید، همیشه به یاد داشته باشید که امروزه در مراکزی مانند کلینیک روشنک امکان استفاده از روش‌های کم‌تهاجمی و پیشرفته درمانی فراهم است.
تعریف بواسیر و مفهوم شرایط مرتبط با آن
بواسیر (Hemorrhoids) به اتساع وریدهای موجود در انتهای روده (ناحیه رکتوم) یا دهانه مقعد گفته می‌شود. در حقیقت، در این ناحیه رگ‌هایی وجود دارد که نقش مهمی در کنترل خروج مدفوع و حرکات روده دارد. زمانی که این رگ‌ها تحت فشار زیادی قرار گیرند، متورم می‌شوند و حالتی برجسته پیدا می‌کنند که به آن بواسیر یا هموروئید گفته می‌شود. بواسیر عمدتاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- بواسیر داخلی: این حالت در داخل کانال رکتوم (کانال مقعد) شکل می‌گیرد. اغلب بدون درد است اما ممکن است باعث دفع خون شود.
- بواسیر خارجی: در بخش خارجی کانال مقعد رخ می‌دهد و غالباً با درد، خارش و سوزش همراه است.
اغلب، افراد وجود بواسیر را با دردهای مقعدی، خونریزی هنگام دفع مدفوع، احساس بیرون‌زدگی در اطراف مقعد یا خارش و التهاب در آن ناحیه تجربه می‌کنند. اما فراتر از خود بواسیر، برخی بیماریهای مرتبط با بواسیر نیز وجود دارند که ممکن است همزمان یا در پی تشدید یکی از عوامل ایجاد بواسیر بروز کنند؛ از جمله شکاف مقعدی (فیشر)، آبسه‌های مقعدی یا حتی فیستول. همچنین شرایطی نظیر یبوست یا اسهال می‌تواند تأثیر بسزایی در ایجاد یا تشدید بواسیر داشته باشد. مجموعه این عوامل، در کنار عادات نامناسب غذایی و سبک زندگی کم‌تحرک، منجر به شکل‌گیری شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر می‌شود که در ادامه به تفصیل درباره آن صحبت خواهیم کرد.
مروری بر سایر شرایط و بیماریهای مرتبط با بواسیر
خیلی اوقات، افراد به اشتباه هر خونریزی یا هر دردی را در ناحیه مقعد «بواسیر» می‌نامند؛ درحالی‌که ممکن است مشکلات دیگری هم وجود داشته باشد که به‌صورت مجزا یا همراه با بواسیر پدیدار شوند. این مشکلات شامل موارد زیر است:
- شکاف مقعدی (Anal Fissure): پارگی کوچک در بافت پوششی مقعد که باعث درد شدید و سوزش هنگام دفع مدفوع می‌شود. شکاف مقعدی می‌تواند در اثر یبوست یا دفع مدفوع سخت و حجیم ایجاد شود. گاه نیز در اثر اسهال مکرر یا فشار زیاد عضله اسفنکتر شکل می‌گیرد.
- فیستول مقعدی (Anal Fistula): کانالی غیرطبیعی بین بخش انتهایی روده و پوست اطراف مقعد که در نتیجه آبسه یا عفونت شدید ایجاد می‌شود.
- آبسه مقعدی (Perianal Abscess): تجمع عفونت در فضای اطراف مقعد که می‌تواند سبب درد، تب و ترشحات چرکی شود.
- خارش مقعدی (Pruritus Ani): حالتی که می‌تواند ناشی از تحریکی مثل رطوبت بیش از حد، عفونت‌های قارچی یا باکتریایی و حتی عادات بهداشتی نامناسب باشد. برخی افراد دچار بواسیر نیز این خارش را تجربه می‌کنند.
- پرولاپس رکتوم (Rectal Prolapse): بیرون‌زدگی بخشی از روده راست از دهانه مقعد؛ این مشکل بیشتر در افراد مسن یا بیمارانی که اختلال عضلات لگن دارند، دیده می‌شود.
دانستن تفاوت این مشکلات با بواسیر بسیار مهم است؛ زیرا هرکدام روش‌های تشخیصی و درمانی خاص خود را نیاز دارد. گاهی اوقات نیز همزمانی بواسیر با یکی از مشکلات یادشده (مثلاً شکاف مقعدی) منجر به بروز علائم شدیدتر می‌شود.
نقش یبوست و اسهال در ایجاد و تشدید بواسیر
اگرچه بواسیر می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد، اما دو عامل مهم‌تر، یعنی یبوست و اسهال، بیش از هر چیز در این زمینه نقش دارند:
- یبوست: زمانی که فرد به یبوست مبتلا می‌شود، دفع مدفوع سخت‌تر شده و معمولاً نیاز به فشار بیشتری هنگام دفع وجود دارد. این افزایش فشار، مستقیماً بر رگ‌های ناحیه مقعد وارد شده و موجب تورم یا گشاد شدن آنها می‌گردد. در طولانی‌مدت، این حالت می‌تواند به شکل‌گیری بواسیر یا تشدید آن منجر شود.
- اسهال: برخلاف تصور برخی افراد، اسهال نیز می‌تواند باعث بروز یا تشدید بواسیر شود. در اسهال مزمن، تکرار بیش از حد عمل اجابت مزاج و تحریک مداوم مجرای مقعدی، موجب التهاب و حساسیت بافت‌ها می‌گردد. همچنین، مدفوع شُل مکرراً از مقعد خارج می‌شود و بافت آن ناحیه را ملتهب و نازک‌تر می‌کند.
علائم و عوارض بواسیر
- خونریزی مقعدی: شایع‌ترین نشانه بواسیر، وجود رگه‌های قرمز روشن روی دستمال توالت یا مشاهده خون در مدفوع است.
- احساس درد یا ناراحتی: درد می‌تواند خفیف یا شدید باشد و معمولاً هنگام دفع تشدید می‌شود.
- خارش و تحریک: به‌ویژه در بواسیر خارجی، خارش و سوزش پیرامون ناحیه مقعد رخ می‌دهد.
- برآمدگی یا توده اطراف مقعد: گاهی فرد احساس می‌کند توده‌ای کوچک یا یک برجستگی در دهانۀ مقعد وجود دارد.
- ترشح مخاطی: در مواردی، مخاط از بواسیر بیرون می‌زند و لباسی که فرد پوشیده را آلوده می‌کند.
عوارض احتمالی در صورت عدم درمان به‌موقع، عبارتند از:
- کم‌خونی (به‌ویژه در موارد خونریزی مزمن)
- عفونت یا زخم عمیق در ناحیه مقعد (بندرت)
- انسداد یا اختناق بواسیر (Strangulated Hemorrhoid) که همراه با درد شدید است
- احساس شرمندگی روانی و کاهش کیفیت زندگی روزمره
روش‌های تشخیص
پزشک معمولاً براساس علائم گزارش‌شده توسط بیمار و معاینۀ بالینی می‌تواند بواسیر را تشخیص دهد. در برخی موارد، برای ارزیابی دقیق‌تر از روش‌های زیر کمک می‌گیرد:
- معاینۀ دیجیتال (Digital Rectal Exam): پزشک با استفاده از انگشت پوشیده به دستکش، داخل کانال مقعد را لمس و هرگونه برجستگی یا تغییر بافتی را شناسایی می‌کند.
- آنوسکوپی (Anoscopy): وسیله‌ای استوانه‌ای شکل برای مشاهده مستقیم کانال مقعد و تشخیص بواسیر داخلی.
- سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی: در مواردی که نیاز به بررسی عمیق‌تر روده باشد، از این روش‌ها استفاده می‌شود تا هرنوع مشکل دیگر روده (مانند پولیپ، زخم یا تومور) نیز بررسی شود.
تشخیص به‌موقع بسیار اهمیت دارد؛ زیرا گاهی علائمی شبیه بواسیر ممکن است ناشی از مشکلات جدی‌تری همچون پولیپ یا حتی سرطان کولورکتال باشد.
روش‌های درمانی نوین و کم‌تهاجمی
اگرچه برخی افراد تصور می‌کنند که بواسیر صرفاً با جراحی باز درمان می‌شود، اما امروزه روش‌های کم‌تهاجمی متعددی وجود دارند که در مراحل اولیه و حتی متوسط بیماری می‌توانند کمک‌کننده باشند. مهم‌ترین این روش‌ها عبارتند از:
- تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی: افزایش مصرف فیبر (مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس‌دار) و مایعات، پرهیز از زور زدن بیش از حد در توالت، افزایش تحرک و ورزش منظم و نیز رعایت بهداشت ناحیه مقعد.
- مصرف داروها و پمادهای موضعی: کرم‌ها یا شیاف‌هایی که حاوی مواد ضدالتهاب و ضدخارش هستند، می‌توانند التهاب و سوزش را کاهش دهند. گاهی داروهای خوراکی مثل آنتی‌فیبرینولیتیک‌ها برای کاهش خونریزی تجویز می‌شود.
- روش رابربند (Rubber Band Ligation): در این روش، پزشک یک باند لاستیکی را دور پایه بواسیر می‌بندد و جریان خون آن را قطع می‌کند تا ظرف چند روز بواسیر خشک و جدا شود.
- اسکلروتراپی (Sclerotherapy): تزریق ماده‌ای مخصوص به داخل بواسیر که باعث جمع‌شدن رگ‌ها و چروکیدگی آنها می‌شود.
- فوتوتراپی یا مادون قرمز (Infrared Coagulation): تاباندن پرتو مادون قرمز برای قطع جریان خون و خشک کردن بواسیر.
- لیزر درمانی: یکی از روش‌های نوین با حداقل تهاجم و درد است. در این روش، یک پرتو لیزر با قدرت کنترل‌شده، به بافت بواسیر تابیده می‌شود و موجب ازبین‌رفتن رگ‌های متورم و ترمیم بافت آسیب‌دیده می‌گردد. این روش در بسیاری از موارد درد کمتری دارد و دوران نقاهت کوتاه‌تری را نسبت به جراحی سنتی می‌طلبد.
- جراحی کلاسیک (Hemorrhoidectomy): در موارد بواسیر پیشرفته (درجه ۳ یا ۴) یا زمانی که سایر روش‌ها کارآمد نباشند، جراحی باز برای برداشتن توده بواسیر انجام می‌شود. این روش دوره نقاهت طولانی‌تر و درد بیشتری دارد، اما در موارد خاص گزینه نهایی درمان است.
امروزه در ایران، به‌ویژه در مراکزی مانند کلینیک روشنک که از فناوری‌های پیشرفته و رویکردهای کم‌تهاجمی بهره می‌برند، می‌توان درمان‌های متنوع و روزآمد را برای بیماریهای مرتبط با بواسیر در اختیار بیماران قرار داد. از تکنیک‌های لیزر گرفته تا روش‌های مدرن باندلاستیکی و اسکلروتراپی، همگی با توجه به شرایط بیمار و شدت بواسیر انتخاب می‌شوند.
دو نقل قول مستقیم از مراجع تخصصی
- در یکی از جدیدترین بیانیه‌های «انجمن جراحان کولورکتال آمریکا» (American Society of Colon and Rectal Surgeons) آمده است:
«تشخیص و مدیریت به‌موقع بواسیر می‌تواند از دردهای طولانی‌مدت و عوارض جدی پیشگیری کند؛ بنابراین اگر بیمار هرگونه علامتی مانند خونریزی، درد یا خارش مداوم را تجربه کرد، نباید آن را نادیده بگیرد.»
- دکتر جان اسمیت، متخصص گوارش و مؤلف کتابی دربارۀ بواسیر و عوارض آن، در مصاحبه‌ای اشاره کرده است:
«بواسیر یکی از علل اصلی خونریزی مقعدی است، اما تشخیص ندادن دقیق می‌تواند گاه منجر به تأخیر در کشف بیماریهای مهم‌تری شود. بنابراین معاینۀ پزشکی برای هر نوع خونریزی مقعدی ضروری است.»
مراقبت‌های خانگی و توصیه‌های کاربردی
- حمام نشیمن (Sitz Bath): نشستن در آب ولرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه می‌تواند درد و التهاب را کاهش دهد.
- استفاده از کمپرس سرد یا گرم: کمپرس سرد برای کاهش التهاب و کمپرس گرم برای بهبود گردش خون و تسکین درد پیشنهاد می‌شود.
- حفظ بهداشت ناحیه مقعد: پس از اجابت مزاج، ناحیه را با آب ولرم و صابون ملایم شست‌وشو دهید و به‌آرامی خشک کنید. دستمال‌های کاغذی زبر و عطردار می‌تواند تحریک بیشتری ایجاد کند.
- ورزش منظم: پیاده‌روی روزانه یا انجام حرکات سبک می‌تواند حرکات روده را منظم‌تر و یبوست را کمتر کند.
- نوشیدن آب کافی: روزانه دست‌کم ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید تا بدن دچار کم‌آبی نشود.
- خودداری از به تأخیر انداختن اجابت مزاج: سعی کنید بلافاصله بعد از احساس نیاز به دفع، به دستشویی بروید تا مدفوع بیش از حد سفت نشود.
- عدم نشستن طولانی در توالت: زمان نشستن در توالت را محدود کنید و از مطالعه، کار با تلفن همراه یا روزنامه‌خوانی در این مکان پرهیز کنید.
مثال داستانی (Case Study)
تصور کنید آقای میرزایی، کارمندی ۴۵ ساله است که روزانه بیش از ۸ ساعت پشت میز می‌نشیند. او به علت درگیری‌های کاری معمولاً وقت کافی برای استراحت یا رفتن به دستشویی ندارد. زمانی‌که بالاخره فرصت می‌کند، دفع مدفوع برایش بسیار سخت و دردناک است. مدتی بعد متوجه خونریزی هنگام اجابت مزاج می‌شود اما آن را جدی نمی‌گیرد و تصور می‌کند «شاید گذرا باشد.» بعد از چند هفته، درد به حدی زیاد می‌شود که دیگر تاب نشستن پشت میز را ندارد و به پزشک مراجعه می‌کند. پس از معاینه مشخص می‌شود او دچار بواسیر درجه ۲ شده که با روش‌های کم‌تهاجمی نظیر باندلاستیکی قابل درمان است. پزشک توصیه می‌کند آقای میرزایی رژیم غذایی سرشار از فیبر داشته باشد، بیشتر آب بنوشد و هر یک ساعت از پشت میز بلند شود و چند قدم راه برود تا فشار روی عروق لگنی کاهش یابد. بعد از طی جلسات درمانی، خونریزی آقای میرزایی برطرف شده و دردش نیز بسیار کاهش یافته است. همین تجربه نشان می‌دهد اگر به موقع به علائم دقت کنیم و تغییراتی در شیوه زندگی بدهیم، می‌توانیم جلوی پیشرفت شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر را بگیریم.
درمان در کلینیک روشنک
در کلینیک روشنک، تلفیقی از روش‌های سنتی و نوین به‌کار گرفته می‌شود. از معاینات اولیه با دستگاه‌های پیشرفته گرفته تا روش‌های لیزر و اسکلروتراپی، همه با هدف کاهش درد، کوتاه کردن زمان بهبودی و کنترل مؤثر شرایط بواسیر طراحی شده‌اند. کارشناسان و متخصصان این مرکز با دانش روز دنیا و تجارب بالینی گسترده، بهترین رویکرد درمانی را برای هر بیمار توصیه می‌کنند. ضمن اینکه تلاش می‌شود تا در کنار درمان، آموزش‌های تغذیه‌ای و اصلاح سبک زندگی نیز به بیماران ارائه شود. همانطور که اشاره کردیم، نه‌تنها خود بواسیر، بلکه مجموعه‌ای از بیماریهای مرتبط با بواسیر نیز در این کلینیک با تجهیزات مدرن و رویکردهای کم‌تهاجمی مدیریت می‌شود.
توصیه آخر
بواسیر یکی از رایج‌ترین بیماریهای مقعدی است که بسیاری از افراد در برهه‌ای از زندگی خود با آن مواجه می‌شوند. اگر چه این مشکل می‌تواند باعث خونریزی، درد، خارش و ناراحتی شود، اما خوشبختانه امروزه روش‌های متنوع و کارآمدی برای پیشگیری، تشخیص و درمان آن در دسترس است. از آنجا که شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر می‌تواند کیفیت زندگی را به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار دهد، بهترین توصیه این است که با مشاهده اولین علائم (مانند خونریزی مقعدی مکرر، درد شدید یا التهاب طولانی‌مدت) به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام، درصد موفقیت درمان را بسیار بالا می‌برد و از بروز عوارضی همچون کم‌خونی، اختناق بواسیر یا عفونت جلوگیری می‌کند.
همچنین کنترل عواملی مانند یبوست و اسهال، اصلاح رژیم غذایی، کاهش اضافه وزن و افزایش تحرک می‌تواند تا حد زیادی از بروز بواسیر جلوگیری کند یا علائم آن را کاهش دهد. در نهایت، با توجه به پیشرفت دانش پزشکی و دسترسی به تکنیک‌های درمانی پیشرفته، مراجعه به مراکزی نظیر کلینیک روشنک می‌تواند به شما کمک کند تا از روش‌های کم‌درد و سریع برای درمان بهره‌مند شوید.
پرسش و پاسخ‌های متداول
آیا بواسیر خطرناک است؟
بواسیر در اکثر موارد خطر جدی برای زندگی محسوب نمی‌شود، اما اگر درمان نشود ممکن است باعث درد مداوم، خونریزی و حتی کم‌خونی شود. بنابراین نادیده‌گرفتن علائم می‌تواند عوارض ناگواری داشته باشد.
آیا بواسیر فقط در افراد مسن رخ می‌دهد؟
خیر، هر فردی در هر سنی می‌تواند دچار بواسیر شود، اما احتمال وقوع آن در افراد بالای ۴۵ سال و نیز در دوران بارداری بیشتر است.
چه تفاوتی بین بواسیر داخلی و خارجی وجود دارد؟
بواسیر داخلی معمولاً درد کمتری دارد اما می‌تواند منجر به خونریزی شود. بواسیر خارجی در اطراف دهانه مقعد به‌وجود می‌آید و معمولاً دردناک و خارش‌دار است.
آیا یبوست مزمن همیشه باعث بواسیر می‌شود؟
یبوست یکی از عوامل اصلی و تشدیدکننده بواسیر است، اما لزوماً هر کس که یبوست دارد، دچار بواسیر نمی‌شود. عوامل متعددی از جمله ژنتیک، عادات غذایی و وزن فرد در این امر دخیل هستند.
آیا با وجود بواسیر امکان ورزش کردن هست؟
بله، در واقع ورزش ملایم مانند پیاده‌روی یا شنا توصیه می‌شود. اما باید از ورزش‌های سنگینی که فشار مستقیم بر ناحیه شکم و مقعد وارد می‌کنند (مثلاً وزنه‌برداری شدید) پرهیز شود یا با مشورت پزشک و تحت نظر متخصص ورزشی انجام شود.
مراجع علمی
- American Society of Colon and Rectal Surgeons. (2021). Practice Parameters for the Management of Hemorrhoids. Available at: ASCRS website
- Haas, P. A., Haas, G. P., Schmaltz, S., & Vaghy, M. A. (2020). The prevalence of hemorrhoids. Diseases of the Colon & Rectum, ۳۳(۷), ۵۵–۵۹.
- Sun, G., Xia, C. H., & Zhang, J. (2019). Clinical observation on the effect of minimally invasive surgery for hemorrhoids. World Journal of Gastroenterology, ۲۵(۲۸), ۳۶۶۰–۳۶۷۲.
در پایان، به‌یاد داشته باشید که شناخت عوامل ایجاد بواسیر و آگاهی از روش‌های پیشگیری و درمان، گام نخست در کنترل و رفع این بیماری رایج است. هرگونه علامت مشکوک و تداوم در درد، خارش، خونریزی یا تورم در ناحیۀ مقعد را جدی بگیرید و با مراجعه به پزشک متخصص، از سلامت خود مراقبت کنید. گاهی اقدام به موقع شما می‌تواند مانع از بروز عوارض طولانی‌مدت و پیچیده‌تر شود و کیفیت زندگی‌تان را به شکل چشمگیری بهبود بخشد. در صورت نیاز، کلینیک روشنک با بهره‌گیری از فناوری‌های روز و متخصصان مجرب، می‌تواند در کنار شما باشد تا بهترین و کم‌تهاجمی‌ترین راهکار را برای مقابله با شرایط و بیماری های مرتبط بواسیر ارائه کند.
