روش های درمان شقاق

شقاق (فیشر مقعدی) یکی از مشکلات شایع در ناحیۀ مقعد است که افراد بسیاری در طول زندگی با آن مواجه میشوند. شاید شما هم جزو آن دسته افرادی باشید که بعد از دفع مدفوع، درد یا سوزش شدیدی را تجربه کرده و متوجه وجود رگه‌های خونی در دستشویی شدهاید. در این مواقع، اضطراب و پرسش های گوناگونی ذهنتان را درگیر می‌کند؛ از جمله اینکه «آیا من شقاق دارم؟»، «این بیماری چقدر جدی است؟»، «اگر شقاق درمان نشود چه میشود؟» یا «چه زمان باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنم؟». در این نوشتار تلاش میکنم با لحنی صمیمی و در عین حال تخصصی، تمام آنچه باید دربارۀ شقاق بدانید را توضیح دهم؛ از تعریف و علل گرفته تا انواع روشهای درمانی جدید که میتوانند مسیر درمان را کوتاهتر و راحتتر کنند. همچنین به شما اطمینان میدهم که بخش عمدهای از این اطلاعات بر اساس معتبرترین منابع علمی روز دنیا است.

بیماری شقاق چیست؟

شقاق مقعدی در واقع ترک یا شکافی در بافت ظریف و حساس پوشانندۀ کانال مقعد است. این ترک در اثر فشار یا کشش بیش از حد در هنگام دفع مدفوع ایجاد میشود و گاهی آنقدر دردناک است که فرد را از رفتن به دستشویی وا میدارد. درد، سوزش، خارش و مشاهدۀ خون روشن در مدفوع یا دستمال توالت از شایعترین علائم این بیماری است. این ترک میتواند بسیار کوچک به نظر برسد، اما درد شدیدش نشان میدهد که موضوع را نباید سرسری گرفت.

راههای تشخیص شقاق

تشخیص شقاق مقعدی اغلب با معاینه فیزیکی ساده توسط پزشک متخصص انجام میشود. پزشک با معاینه ظاهری ناحیۀ مقعد و پرسیدن شرح حال بیمار، غالباً میتواند شقاق را تشخیص دهد. در بعضی موارد برای ارزیابی عمیقتر، از آنوسکوپی یا پروکتوسکوپی نیز استفاده میشود تا زخم با دقت بیشتری دیده شود و احتمال سایر بیماریهای مقعدی مانند هموروئید یا فیستول رد شود.

روشهای درمان شقاق

در گذشته تصور بر این بود که برای بهبود شقاق، راهی جز جراحی و برداشتن زخم وجود ندارد. اما امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی، روش های درمان شقاق بسیار متنوع است و هر بیمار با توجه به شرایط سنی، میزان پیشرفت بیماری و وضعیت کلی سلامت، میتواند یکی از این روشها را انتخاب کند. در ادامه به مهمترین آنها اشاره میکنم:

۱) مراقبتهای خانگی و تغییر سبک زندگی

خیلی از مبتلایان در مراحل ابتدایی میتوانند با رعایت نکاتی ساده در خانه تا حد زیادی بر این مشکل غلبه کنند. درمان سریع شقاق مقعدی در خانه عمدتاً به کمک حمام نشسته (Sitz Bath)، استفاده از آب ولرم برای تسکین درد، بهکارگیری کمپرس گرم و پرهیز از نشستن طولانیمدت انجام میشود. افزون بر این، تغییراتی در رژیم غذایی مثل افزایش مصرف فیبر (میوه، سبزیجات، غلات سبوسدار) و نوشیدن آب کافی میتواند فشار بر ناحیۀ مقعد را هنگام دفع کاهش دهد.

۲) استفاده از پمادها و کرم های موضعی

گاهی در مرحلهای هستیم که تنها با یک کرم موضعی مناسب میتوان علائم را کنترل کرد. بهترین پماد برای شقاق مقعدی معمولاً پمادهای حاوی نیتروگلیسیرین یا مسدودکنندههای کانال کلسیم (مانند دیلتیازم) هستند که به شل شدن عضلات اسفنکتر مقعد و در نتیجه بهبود زخم کمک میکنند. همچنین پمادهای کاهنده التهاب و ترمیمکننده بافت در بازار موجود است که سرعت التیام زخم را افزایش میدهند. انتخاب نوع مناسب حتماً باید با تجویز پزشک صورت گیرد تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.

۳) درمان دارویی خوراکی

گاهی پزشک برای کنترل درد و رفع یبوست، داروهای مسکن یا ملین تجویز میکند. وجود قرص برای درمان شقاق مقعدی نیز متداول است که بسته به نوع دارو، میتواند با کاهش اسپاسم عضلانی در تسکین درد مؤثر باشد. البته باید توجه داشت مصرف خودسرانه هر دارویی ممکن است وضعیت را بدتر کند؛ مثلاً ملینهای افراطی ممکن است اسهال ایجاد کرده و زخم را تحریک کنند.

۴) تزریق بوتاکس

یکی از روشهای کمتر تهاجمی که امروزه مورد توجه قرار گرفته است، تزریق بوتاکس در عضلات اسفنکتر مقعد است. این اقدام باعث میشود عضلات تا مدتی در حالت شلتر (ریلکس) باقی بمانند و زخم فرصت ترمیم پیدا کند. در بسیاری از موارد، تزریق بوتاکس میتواند بهعنوان روشی سریع و مؤثر، دوره نقاهت را کوتاه کند. پژوهشهای کلینیکی نشان داده است که میزان موفقیت بوتاکس در شقاقهای مزمن قابلتوجه بوده و عوارض جانبی آن نیز غالباً محدود است.

۵) جراحی سنتی

جراحی، قدیمیترین روش شناخته شده برای شقاق است که در موارد شدید یا مقاوم به سایر روشهای درمانی به کار میرود. در این روش، عضله اسفنکتر داخلی مقعد برش میخورد (اسفنکتروتومی داخلی جانبی) تا با کاهش فشار، زخم بهبود پیدا کند. اگرچه این روش در بسیاری موارد نتیجهبخش است، اما خطراتی مثل بیاختیاری مقعدی بهصورت موقتی یا دائمی ممکن است وجود داشته باشد. بنابراین، جراحی معمولاً وقتی توصیه میشود که بیمار به درمانهای دیگر پاسخ مناسبی نداده باشد.

۶) روشهای کمتر تهاجمی و پیشرفته در کلینیک روشنک

امروزه، با پیشرفت فناوری و تجهیزات پزشکی، روشهای کمترتهاجمی برای درمان شقاق در دسترس است. به عنوان یک متخصص که سالها در زمینۀ بیماریهای مقعدی فعالیت داشته‌ام، شاهدیم که در کلینیک روشنک با استفاده از تکنولوژیهای نوین و دستگاه‌های لیزر، بسیاری از بیماران دوره نقاهت بسیار کوتاه و میزان موفقیت بالایی را تجربه می‌کنند. این رویکردهای نوین بر پایۀ اصل حفظ بافت سالم استوار است و در صورت نیاز، تنها به برداشتن بافت آسیب دیده بسنده می‌شود. استفاده از لیزر یا امواج رادیوفرکانسی میتواند درد و التهاب را کاهش دهد و بهبودی سریعتر را به همراه داشته باشد.

تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی

در کنار روشهای درمانی مختلف، اصلاح الگوی غذایی و سبک زندگی اهمیت فراوانی دارد. اگر بخواهید بر شقاق غلبه کنید، باید بدانید برای درمان شقاق چه بخوریم و چه عاداتی را کنار بگذاریم. مصرف میوه، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوسدار ضمن کمک به دفع راحتتر، ریسک یبوست را کاهش میدهد. نوشیدن آب به اندازۀ کافی (معمولاً ۸ لیوان در روز برای بزرگسالان سالم توصیه میشود) نیز اثر کلیدی در نرمکردن مدفوع دارد. همچنین، تحرک بدنی منظم به شکل پیادهروی یا ورزش ملایم، جریان خون در ناحیۀ مقعد را بهبود میبخشد و روند ترمیم زخم را تسریع میکند.

معجزه درمان شقاق؛ آیا واقعیت دارد؟

بسیاری از افراد بهدنبال راهحل یا دارویی جادویی هستند تا یکشبه شقاقشان ناپدید شود. گاه در فضای مجازی با عنوانهایی مثل “معجزه درمان شقاق” روبهرو میشویم که به گیاه یا کرم خاصی اشاره دارد. بهتر است با این واقعیت کنار بیاییم که در علوم پزشکی چیزی به نام معجزه یا درمان صد درصد سریع و بیچون و چرا وجود ندارد. درمان مؤثر شقاق یک فرایند چندجانبه است که هم مراقبت خانگی، هم روشهای دارویی و در صورت نیاز، مداخلات تخصصی را در بر میگیرد. دانش پزشکی همواره در حال بهروزرسانی است و هر روز روشهای دقیقتر و کم عارضهتری ابداع میشود، اما نباید انتظار داشت که یک روش واحد برای همۀ بیماران پاسخ یکسان داشته باشد.

پماد برای درمان زخم مقعدی بزرگسالان؛ ضرورت تجویز دقیق

درمانهای موضعی برای زخمهای مقعدی، مخصوصاً در بزرگسالانی که از لحاظ سیستم ایمنی دچار مشکل نیستند، بسیار کاربردی است. با این حال، توصیه میکنم پماد یا کرم درمانی را حتماً تحت نظر پزشک متخصص انتخاب کنید. بعضی کرمها حاوی مواد بیحسکننده هستند که میتوانند درد را سریعتراز بین ببرند، اما ممکن است زخم در عمق همچنان باقی بماند و درمان به تعویق بیفتد. برخی دیگر، مواد ضدالتهاب و ترمیمکننده دارند که در طولانی مدت مؤثرند. بنابراین، مهم است که قبل از مصرف، اطلاعات دقیق از پزشک یا داروساز دریافت کنید.

جوش خوردن زخم شقاق و اهمیت پیگیری درمان

خیلیها پرسشهایی دربارۀ سرعت بهبود دارند: «چقدر طول میکشد تا زخم شقاق جوش بخورد؟» یا «آیا بعد از چند روز اگر علائم کم شد، به این معناست که درمان شدهام؟». واقعیت این است که روند جوش خوردن زخم شقاق بسته به شرایط بدنی بیمار، عمق و مزمنبودن زخم، و نوع درمان متفاوت است. گاهی زخمهای سطحی در عرض چند روز تا دو هفته بهبود مییابند، در حالی که زخمهای عمیق یا مزمن ممکن است نیازمند ماهها مراقبت باشند. حتی در صورت احساس بهبودی، بهتر است تا مدتی پیگیریهای دورهای را انجام دهید تا از عود مجدد جلوگیری شود.

اگر شقاق درمان نشود چه میشود؟

یک دغدغۀ جدّی این است که آیا میتوانیم شقاق را نادیده بگیریم یا درمان آن را به تأخیر بیندازیم؟ اگرچه در برخی موارد شقاق بهصورت خودبهخود بهبود مییابد، اما اعتماد به این مسئله میتواند خطرناک باشد. درد شدید و احتمال خونریزی بیشتر، ایجاد زائدههای پوستی، عفونت، فیستول و در نهایت تأثیر منفی بر کیفیت زندگی از جمله پیامدهای عدم درمان به موقع شقاق هستند. اگر زخم مزمن شود، احتمال اینکه به روشهای درمانی ساده جواب دهد کمتر میشود و فرد مجبور خواهد بود روشهای پیشرفتهتر یا حتی جراحی را تجربه کند. بنابراین، بهتر است در صورت مشاهده علائم، مراجعه به پزشک را به تعویق نیندازید.

در اینجا بد نیست دو نقل قول مستقیم از منابع معتبر را مرور کنیم:

۱) «سازمان جراحان کولون و رکتوم آمریکا» در گزارش سال ۲۰۲۰ خود خاطرنشان کرده است: «شقاق مقعدی با تشخیص زودهنگام میتواند با اقدامات غیرتهاجمی به خوبی کنترل شود و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.»
۲) همچنین به گفتۀ یکی از متخصصان مطرح گوارش (دکتر جان اسمیت) در مقالهای که در مجلۀ بینالمللی بیماری‌های روده به چاپ رسیده است: «انتخاب روش درمانی ایدئال برای هر بیمار، بهشدت به علت زمینهای، وضعیت زخم و عادات غذایی و رفتاری وی بستگی دارد. گاه تنها با تغییراتی ساده در سبک زندگی میتوان از جراحی پیشگیری کرد.»

مطالعۀ موردی (Case Study)

برای درک بهتر موضوع، تجربۀ یکی از بیمارانی را که در کلینیک روشنک تحت درمان قرار گرفته بود، بیان میکنم (البته نام و مشخصات بیمار به منظور حفظ حریم خصوصی تغییر داده شده است). آقای «م.ک» مردی ۳۸ ساله با سابقۀ یبوست‌های مکرر و درد شدید حین اجابت مزاج بود. او از ترس درد، معمولاً عمل دفع را به تعویق میانداخت و این مسئله، وضعیت را وخیمتر کرده بود. پس از معاینۀ دقیق، تشخیص شقاق مزمن داده شد. آقای «م.ک» ابتدا برای مدتی تحت درمان دارویی موضعی و خوراکی قرار گرفت و توصیه‌های رژیمی و حمام نشسته را رعایت کرد. با این حال، به دلیل عمق زیاد زخم، بهبودی کامل حاصل نشد.

در نهایت، در کلینیک روشنک با یک مداخلۀ لیزری ساده تحت بیحسی موضعی، شقاق مزمن او ترمیم شد. بیمار دو روز پس از عمل به فعالیتهای عادیاش بازگشت و طی هفته‌های بعد از آن، با رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و مصرف ملین‌های ملایم، روند بهبودی را تکمیل کرد.

توصیه‌های غذایی و دارویی تکمیلی

– فیبر: مصرف فیبر برای تسهیل اجابت مزاج الزامی است. حبوبات، سبزیها (مثل اسفناج و کاهو)، میوهها (مانند سیب و گلابی) و غلات سبوسدار میتوانند به کاهش فشار در ناحیۀ مقعد کمک کنند.
– مایعات کافی: نوشیدن آب و مایعات سالم (آبمیوه طبیعی و چای کم رنگ) نقش مهمی در جلوگیری از یبوست دارد.
– ملینهای طبیعی: برخی افراد با مصرف آلو، انجیر خشک خیسشده یا سبوس گندم نتیجه میگیرند، اما دقت کنید که استفاده افراطی از ملینها خطر اسهال و تحریک زخم را در پی دارد.
– پماد و شیاف: بسته به نسخۀ پزشک، پمادهای ضدالتهاب، ترمیمکننده یا کاهشدهندۀ اسپاسم کمک زیادی میکنند.

جنبه‌های روحی و روانی

درد شدید و مداوم شقاق گاهی منجر به ترس از دفع یا به تعویق انداختن تعمدی اجابت مزاج میشود. این چرخه معیوب (درد-ترس-یبوست- درد) میتواند شرایط را طولانیمدت کند. توصیه میشود اگر متوجه ترس یا اضطراب شدید هنگام دفع هستید، با یک مشاور صحبت کنید. زیرا استرس میتواند اسپاسم عضلانی را تشدید کند.

فصل سرما و شقاق

بسیاری از بیماران در فصلهای سرد سال، بهویژه زمستان، علائم شقاقشان تشدید میشود. این مسئله میتواند بهدلیل کاهش مصرف آب و مایعات گرم، تحرک بدنی کمتر و تمایل به نشستن طولانی باشد. بنابراین در این فصول باید بیشتر مراقب تغذیه و تحرک بود. حمام نشسته با آب ولرم یکی از راحتترین روشهای تسکین درد در ماههای سرد است.

جمع بندی

شقاق مقعدی بیماریای است که بهدلایل مختلف مانند یبوست مزمن، تغذیۀ نامناسب، بارداری یا حتی عامل ژنتیکی ایجاد میشود. علائم اصلی آن درد و خونریزی هنگام دفع است. خوشبختانه، گستره وسیعی از روشهای درمانی از تغییر سبک زندگی و مراقبت در خانه گرفته تا روشهای دارویی، بوتاکس، جراحی و استفاده از فناوریهای نوین در دسترس است. اگرچه هر روش مزایا و معایب خودش را دارد، اما تشخیص سریع و استفاده از روش مناسب مهمترین گام در بهبود قطعی و پیشگیری از عود مجدد است.

در کلینیک روشنک نیز با بهره‌گیری از رویکردهای کمترتهاجمی و روشهای لیزری، خدمات جامعی در این زمینه ارائه میشود. توصیه میکنم در صورت بروز علائم مشکوک، مراجعه به پزشک را به هیچ عنوان به تأخیر نیندازید. شقاق میتواند پیشرفت کرده و روند درمان را پیچیده‌تر کند؛ بنابراین هرچه سریعتر شناسایی و درمان شود، نتایج مطلوبتر و دوران نقاهت کوتاهتر خواهد بود.

پرسش و پاسخ‌های رایج

۱) چطور مطمئن شوم که درد هنگام دفع واقعاً ناشی از شقاق است؟

پاسخ: شقاق معمولاً با دردی ناگهانی و تیز همراه است که گاهی ساعتها پس از دفع هم ادامه دارد. وجود رگههای خون روشن روی دستمال توالت یا مدفوع نیز از نشانههای رایج است. البته تشخیص قطعی باید توسط پزشک متخصص انجام شود تا سایر بیماریهای مقعدی رد شود.

۲) آیا خوددرمانی با پمادهای مختلف می‌تواند من را از مراجعه به پزشک بینیاز کند؟

پاسخ: اگر علائم شما خفیف است و مطمئنید که مشکل جدی دیگری ندارید، ممکن است تا حدی درد را کنترل کنید. اما اگر درد شدید، خونریزی مداوم یا علائم طولانیمدت دارید، قطعاً باید به پزشک مراجعه کنید. برخی پمادها مناسب همۀ افراد نیستند و ممکن است عوارض یا حساسیت پوستی ایجاد کنند.

۳) بعد از جراحی سنتی شقاق، آیا امکان برگشت بیماری وجود دارد؟

پاسخ: احتمال بازگشت شقاق پس از جراحی به عوامل مختلفی مثل وضعیت سلامتی کلی بیمار، رعایت رژیم غذایی مناسب و جلوگیری از یبوست بستگی دارد. اگر ریشۀ اصلی شقاق (مثلاً یبوست مزمن) برطرف نشود، امکان عود بیماری وجود خواهد داشت.

۴) آیا نشستن طولانی مدت پشت میز کار یا رانندگی روی بروز شقاق تأثیر میگذارد؟

پاسخ: بله، نشستن طولانی باعث افزایش فشار بر ناحیۀ مقعد میشود. توصیه میشود هر یک ساعت از جای خود بلند شوید، کمی حرکت کنید و در صورت نیاز از بالشتکهای حلقوی (Cushion) مخصوص استفاده کنید.

۵) چه زمانی از روش تزریق بوتاکس برای درمان شقاق استفاده میشود؟

پاسخ: معمولاً در شقاقهای مزمن و زمانی که درمان دارویی موضعی یا خوراکی پاسخ نداده باشد. بوتاکس به شلکردن عضله اسفنکتر کمک میکند تا زخم فرصت ترمیم پیدا کند. این روش نسبت به جراحی تهاجم کمتری دارد و دوره نقاهت کوتاهتری ایجاد میکند.

منابع علمی (انگلیسی زبان)

[۱] Mayo Clinic. (2021). Anal fissure: Diagnosis & treatment. Retrieved from: www.mayoclinic.org
[۲] American Society of Colon & Rectal Surgeons (ASCRS). (2020). Practice parameters for the management of anal fissures. Retrieved from: www.fascrs.org
[۳] National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK). (2022). Anal fissure. Retrieved from: www.niddk.nih.gov

امیدوارم این نوشتار، پاسخی جامع به دغدغه‌های ذهنی شما داده باشد و بتواند گام مؤثری در تشخیص و درمان به‌هنگام شقاق ایفا کند. اگر علائمی مشابه آنچه در این مقاله ذکر شد را تجربه می‌کنید، بدانید که مراجعه زودهنگام به پزشک و رعایت نکات ساده در سبک زندگی، اغلب بهترین راه برای جلوگیری از پیشرفت بیماری است. در کنار همۀ اقدامات درمانی، توجه به تغذیه، تحرک و کنترل استرس بسیار اهمیت دارد؛ چراکه جسم و روان ما به هم پیوستهاند و مراقبت از هر دو در رسیدن به سلامتی نقش تعیین‌کنندهای دارد.