فرق بین هموروئید و شقاق چیست؟ پیش می‌آید که بسیاری از افراد هنگام مراجعه می‌گویند: «از کجا بفهمم مشکل من هموروئید است یا شقاق؟» یا «نشانه‌های هر کدام چیست؟» یا «اگر دچار هر دو شدم، چکار کنم؟». در این نوشتار، با بیانی کاملاً صمیمی و در عین حال علمی، تلاش می‌کنم به تمامی این پرسش‌ها و دغدغه‌های مرتبط پاسخ دهم. در ادامه، ابتدا تعریفی از هر دو بیماری ارائه می‌کنیم، سپس با علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان‌های مختلف (از روش‌های خانگی تا جراحی) آشنا می‌شوید. همچنین اشاره‌ای خواهم داشت به مواردی که ممکن است در یک فرد بواسیر و شقاق همزمان به‌وجود بیاید و چگونه باید آن را مدیریت کرد.

از آنجا که مشکلات ناحیه مقعد گاهی برای افراد ناخوشایند یا خجالت‌آور است، بسیاری از مردم دیر به فکر تشخیص و درمان می‌افتند. اما هرقدر آگاهی شما نسبت به علائم و راه‌های درمان بیشتر باشد، سریع‌تر می‌توانید اقدام کنید و از عوارض جدی‌تر پیشگیری نمایید. در این میان، یکی از موضوعات مهم این است که فرد متوجه شود مشکلی مانند هموروئید (بواسیر) دارد یا شقاق (فیشر مقعد)، چون روش‌های مراقبت و درمان در برخی جنبه‌ها با هم تفاوت دارند. اگر در همین ابتدای کار می‌خواهید بدانید فرق بواسیر و هموروئید چیست، باید اشاره کنم که «هموروئید» و «بواسیر» در زبان فارسی و پزشکی عملاً به یک بیماری اشاره دارند و فرقی بین این دو واژه وجود ندارد. به همین دلیل در این مقاله، هرگاه از واژۀ بواسیر استفاده می‌کنم، همان هموروئید مدنظر است و بالعکس.

در ادامه، همه‌چیز را مرحله به مرحله توضیح می‌دهم؛ از اینکه هر بیماری چیست، چقدر شایع است و در چه سنینی بیشتر دیده می‌شود، تا تازه‌ترین پژوهش‌های پزشکی در این زمینه، همراه با راهکارهایی برای درمان شقاق و بواسیر به شکل خانگی یا کم‌تهاجمی در مراکز درمانی معتبری همچون کلینیک روشنک.

فرق بین هموروئید و شقاق چیست؟ (به صورت اجمالی)

بگذارید با یک مثال ساده تفاوت را روشن‌تر کنم. تصور کنید دو نفر هنگام اجابت مزاج دچار درد و خونریزی می‌شوند. فرد اول دردی سوزشی و بریدگی‌مانند حس می‌کند که حتی پس از دفع تا ساعت‌ها ادامه دارد و گاهی موقع نشستن درد تشدید می‌شود؛ احتمالاً او مبتلا به شقاق است چون این زخم یا پارگی با عضلات مقعد درگیر شده و درد آن بسیار تیز و آزاردهنده است. اما فرد دوم هنگام دفع یا پس از آن کمی خون روشن روی دستمال توالت می‌بیند، دردی ملایم حس می‌کند یا حتی یک برآمدگی نرم در اطراف مقعد مشاهده می‌کند؛ این شرایط بیشتر با هموروئید سازگار است.

مقایسه در یک نگاه:

• محل درگیری اصلی:
  • هموروئید: رگ‌های مقعد و رکتوم
  • شقاق: بافت پوششی و پوست دیواره مقعد
• نوع درد:
  • هموروئید: درد معمولاً خفیف تا متوسط، مگر اینکه بواسیر ترومبوزه باشد.
  • شقاق: درد تیز، سوزشی و گاهی بسیار شدید به خصوص بلافاصله پس از دفع.
• خونریزی:
  • هموروئید: معمولاً خون روشن در حین یا بعد از دفع روی دستمال توالت دیده می‌شود.
  • شقاق: ممکن است چند قطره خون یا رگه‌های خونی در مدفوع یا دستمال باشد، اما درد غالب‌تر است.
• ظاهر بیرونی:
  • هموروئید خارجی: برآمدگی یا توده‌ای نرم در اطراف دهانه مقعد.
  • شقاق: زخم یا ترک مشهود روی پوست مقعد (گاهی در حالت کشیده‌شدن بافت، دیده می‌شود).
• عامل اصلی:
  • هموروئید: فشار زیاد به رگ‌ها در اثر یبوست، بارداری، نشستن طولانی و غیره.
  • شقاق: پارگی بافت به دلیل عبور مدفوع سفت، تروما یا اسپاسم شدید.

کدام خطرناک‌تر است؟

به‌طور کلی، هموروئید و شقاق به خودی خود تهدیدی جدی برای زندگی فرد محسوب نمی‌شود؛ اما عدم درمان و رسیدگی ممکن است به عوارض جدی منجر شود. بواسیر شدید می‌تواند باعث ایجاد لخته خون (ترومبوزه) و درد شدید شود یا در برخی موارد نادر، خونریزی‌های پی‌درپی موجب کم‌خونی شود. در شقاق نیز اگر زخم پیشرفته و عمیق شود، ریسک ایجاد عفونت یا فیستول را بالا می‌برد و مسیر درمان دشوارتر خواهد بود. درهرصورت، تشخیص به‌موقع و مراقبت صحیح، بهترین راه برای پیشگیری از چنین عوارضی است.

عکس شقاق و بواسیر

بسیاری از مراجعه‌کنندگان کنجکاوند عکس شقاق و بواسیر را ببینند تا بتوانند مشکل خود را تشخیص دهند. هرچند مشاهده تصاویر پزشکی می‌تواند به فهم بهتر شکل ظاهری بیماری کمک کند، اما توصیه می‌کنم هرگز به عکس‌ها به‌عنوان ابزار اصلی تشخیص بسنده نکنید. چرا که هر فردی ممکن است وضعیت خاصی داشته باشد و تشخیص قطعی باید توسط پزشک متخصص و از طریق معاینات بالینی یا دستگاهی (مثل آنوسکوپی) انجام شود. همچنین دیدن این تصاویر برای برخی افراد ناخوشایند است و ممکن است آنها را دچار استرس بیش از حد کند. پس بهتر است که در صورت مشاهده هر علامتی نظیر درد مداوم، خونریزی یا برآمدگی غیرعادی، با یک متخصص مشورت کنید.

آیا بواسیر و شقاق همزمان ممکن است؟

بله. در برخی موارد، فرد هم دچار بواسیر می‌شود و هم شقاق. مثلاً کسی که سال‌ها دچار یبوست مزمن بوده و زور زدن‌های مکرر داشته، ممکن است ابتدا شقاق بگیرد و مدتی بعد بواسیر هم ظاهر شود یا برعکس. در این شرایط، درمان کمی پیچیده‌تر است اما همچنان می‌توان با روش‌های مناسب (مثل اصلاح عادات غذایی، مصرف فیبر، پمادهای موضعی یا مداخلات سرپایی) همزمان بواسیر و شقاق همزمان را مدیریت کرد. توصیه جدی این است که اگر علائم هر دو بیماری با هم مشاهده شد، حتماً زیر نظر پزشک باشید تا مراحل درمان به درستی پیش برود.

تشخیص هموروئید و شقاق چگونه است؟

1. شرح حال بیمار: پزشک دربارۀ علائمی مانند درد، خونریزی، خارش، برآمدگی و مدت زمان بروز آنها سؤال می‌کند.
2. معاینۀ مقعدی: مشاهده خارجی برای بررسی وجود هرگونه زخم، پارگی یا برآمدگی کمک‌کننده است. اگر بواسیر خارجی وجود داشته باشد، معمولاً قابل مشاهده یا لمس است. اگر شقاق باشد، گاهی پارگی یا زخم در پوست مقعد به وضوح دیده می‌شود.
3. آنوسکوپی یا پروکتوسکوپی: در این روش، یک ابزار کوچک وارد کانال مقعد می‌شود تا پزشک بتواند هموروئید داخلی یا سایر ضایعات احتمالی را مشاهده کند. این کار معمولاً کوتاه و تحمل‌پذیر است.
4. بررسی سایر علل: اگر خونریزی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است برای اطمینان از عدم وجود پولیپ یا ضایعات جدی‌تر در روده بزرگ، آزمایش‌ها یا روش‌های تشخیصی بیشتری مانند کولونوسکوپی تجویز کند.

راه‌های پیشگیری و مراقبت اولیه

1. افزایش فیبر در رژیم غذایی: میوه‌ها، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و حبوبات نقش مهمی در نرم کردن مدفوع دارند.
2. نوشیدن آب کافی: حدود ۶ تا ۸ لیوان آب در روز (بسته به شرایط بدنی)، برای پیشگیری از یبوست لازم است.
3. تحرک و ورزش منظم: پیاده‌روی یا ورزش‌های هوازی سبک، جریان خون در لگن را بهبود می‌بخشد.
4. پرهیز از زور زدن هنگام دفع: اگر دفع سخت است، بهتر است رژیم غذایی اصلاح شود یا از ملین‌های ملایم زیر نظر پزشک استفاده شود.
5. رعایت بهداشت مقعد: شستشوی ملایم با آب ولرم و خشک کردن با دستمال نرم یا حوله تمیز باعث کاهش تحریک می‌شود.

درمان خانگی شقاق و بواسیر

اگر علائم خفیف و در مراحل ابتدایی باشند، اقدامات خانگی می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود.

• حمام نشیمن (Sitz bath): نشستن در تشت آب گرم (نه خیلی داغ) به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، چند بار در روز، می‌تواند درد و التهاب را کاهش دهد. برای شقاق هم باعث شل شدن عضلات مقعد و بهبود گردش خون در ناحیه زخم می‌شود.
• استفاده از کمپرس آب سرد یا یخ: می‌تواند التهاب و خارش ناشی از بواسیر را تسکین دهد.
• رعایت رژیم غذایی پرفیبر: همان طور که گفته شد، تا حد ممکن از غذاهایی استفاده کنید که حرکات روده را منظم و مدفوع را نرم می‌کنند.
• استفاده از پمادهای موضعی ملایم: برای تسکین خارش و سوزش، برخی پمادها و کرم‌های بدون نسخه مفید هستند (اگر علائم خفیف باشد). اما اگر پس از مدتی بهبود حاصل نشود، باید به پزشک مراجعه نمایید.

بهترین پماد برای بواسیر و شقاق

در بسیاری از موارد خفیف تا متوسط، استفاده از پمادهای موضعی می‌تواند درد و التهاب را کاهش دهد. اما پرسش رایج این است که بهترین پماد برای بواسیر و شقاق چیست؟ در پاسخ باید گفت که انتخاب پماد بستگی به شدت علائم، وجود عفونت یا خونریزی، و سایر فاکتورهای بالینی دارد. برای مثال:

• پمادهای حاوی ترکیبات ضدالتهاب (نظیر هیدروکورتیزون) ممکن است برای کاهش تورم بواسیر مناسب باشند.
• پمادهای ترمیم‌کننده مخاط و بی‌حس‌کننده موضعی (مانند لیدوکائین) می‌توانند درد ناشی از شقاق را تسکین دهند.
• در موارد شقاق مزمن، گاهی پمادهای حاوی نیترات یا مسدودکننده‌های کانال کلسیم برای شل کردن عضلات مقعدی تجویز می‌شود.

بهترین روش این است که ابتدا با پزشک مشورت کنید تا بر اساس معاینه و تشخیص دقیق، پماد مناسب را توصیه کند. خوددرمانی و استفاده طولانی‌مدت از پمادهای حاوی کورتون بدون نظارت پزشک، ممکن است عوارضی مانند نازک شدن پوست را در پی داشته باشد.

سایر روش‌های درمانی پیشرفته

اگر اقدامات اولیه یا درمان خانگی شقاق و بواسیر مؤثر واقع نشود یا بیماری در مراحل پیشرفته باشد، روش‌های درمانی زیر ممکن است به کار گرفته شوند:

1. تزریق بوتاکس برای شقاق: در موارد شقاق مزمن که اسپاسم عضلات مقعد عامل تشدید زخم است، تزریق بوتاکس می‌تواند به شل شدن عضله و بهبود زخم کمک کند.
2. لیزر درمانی برای بواسیر: از دستگاه لیزر برای خشکاندن عروق بواسیری و کاهش التهاب استفاده می‌شود. این روش درد و دوره نقاهت کمتری نسبت به جراحی سنتی دارد.
3. رابربند (Rubber band ligation): یک حلقه کوچک لاستیکی دور پایه هموروئید داخلی قرار می‌گیرد تا جریان خون آن قطع شود و به مرور زمان خشک شود و بیفتد.
4. اسکلروتراپی: تزریق مواد خاصی به رگ بواسیری به‌منظور چسبندگی و انقباض آن.
5. جراحی سنتی (هموروئیدکتومی یا فیشرکتومی): در صورتی که هموروئید یا شقاق پیشرفته و مقاوم به درمان باشد، ممکن است جراحی ضروری شود. در شقاق، گاه بخشی از عضله اسفنکتر داخلی بریده می‌شود (روش LIS) تا اسپاسم از بین برود و زخم التیام یابد.

روش‌های نوین در کلینیک روشنک

امروزه در کلینیک روشنک با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته و روش‌های کم‌تهاجمی، می‌توان بسیاری از موارد بواسیر و شقاق را بدون نیاز به جراحی گسترده درمان کرد. این مرکز با داشتن تیم پزشکی مجرب، ابتدا وضعیت هر بیمار را با دقت بررسی می‌کند و سپس بر اساس شدت علائم، روش مناسب را پیشنهاد می‌دهد. برای مثال، در موارد بواسیر داخلی متوسط، ممکن است رابربند یا اسکلروتراپی انتخاب شود؛ اگر بیمار شقاق مزمن همراه با اسپاسم شدید داشته باشد، تزریق بوتاکس یا روش‌های مشابه به کار گرفته می‌شود. هدف اصلی، کاهش درد، کوتاه کردن دوره نقاهت و حفظ حداکثری بافت سالم است. همچنین مراقبت‌های پس از درمان (از جمله تغذیه مناسب و پیشگیری از یبوست) در این کلینیک به بیمار آموزش داده می‌شود تا احتمال عود بیماری به حداقل برسد.

نقل قول مستقیم از مراجع علمی

1. سازمان جهانی بهداشت (WHO) در بخشی از گزارش مربوط به بیماری‌های مقعدی می‌گوید:
   

   «تشخیص زودهنگام و درمان محافظه‌کارانه در مراحل اولیه، می‌تواند تا ۸۰ درصد از جراحی‌های غیرضروری هموروئید و شقاق پیشگیری کند. توجه به تغذیه و اجتناب از یبوست، پایه اصلی مدیریت این بیماری‌ها است.»

2. دکتر “مایکل براون” از انجمن متخصصین کولورکتال ایالات متحده نیز در یکی از مقالات خود تأکید می‌کند:
   

   «بسیاری از بیماران بین تفاوت شقاق و هموروئید سردرگم می‌شوند، زیرا هر دو می‌توانند با خونریزی و درد همراه باشند. معاینۀ دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب، کلید جلوگیری از عوارض مزمن است.»

برای روشن‌تر شدن بحث، به یکی از بیمارانم اشاره می‌کنم: خانمی حدوداً ۳۵ ساله، با سابقه یبوست مزمن که مدتی درد شدید حین دفع تجربه می‌کرد. در ابتدا تصور می‌کرد بواسیر دارد و از پماد آنتی‌هموروئید استفاده می‌کرد اما بهبود قابل‌توجهی احساس نمی‌شد. پس از معاینه مشخص شد که یک شقاق عمیق نزدیک ناحیه ساعت ۶ مقعد ایجاد شده است. او با حمام نشیمن، مصرف فیبر، شل‌کننده‌های موضعی و اجتناب از نشستن طولانی، توانست تا حدی درد را مهار کند؛ اما به‌دلیل مزمن‌شدن زخم، نیاز به تزریق بوتاکس داشت. خوشبختانه پس از طی این مراحل در یک بازۀ یک‌ماهه، بهبود قابل‌توجهی پیدا کرد و اکنون با رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و کنترل یبوست، دیگر مشکلی ندارد.

جمع‌بندی

اگر بخواهیم یک بار دیگر بپرسیم فرق بین هموروئید و شقاق چیست؟ باید بگوییم که اولی (بواسیر) به اتساع رگ‌های اطراف مقعد مربوط می‌شود و دومی (شقاق) یک زخم یا پارگی عمیق در بافت پوششی مقعد است. هر دو می‌توانند درد، خونریزی و ناراحتی ایجاد کنند، اما نوع درد و روند درمانشان متفاوت است. تشخیص زودهنگام و انتخاب روش درمانی صحیح، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که هموروئید و شقاق اگر به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند کیفیت زندگی را مختل کنند و فرد را با عوارض ناخوشایندی روبه‌رو نمایند.

خوشبختانه، روش‌های درمانی متعددی برای درمان شقاق و بواسیر وجود دارد؛ از ساده‌ترین تغییرات سبک زندگی و تغذیه گرفته تا درمان‌های دارویی، تزریقی، لیزری و در نهایت جراحی در موارد شدید. پیشنهاد می‌کنم اگر با علائمی مانند درد شدید، خونریزی مکرر، برآمدگی مشکوک یا مشکلات دفعی مواجه شدید، هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید و تحت معاینه قرار بگیرید. هرچه زودتر اقدام کنید، هم دوره نقاهت کمتر است و هم نتیجه درمان رضایت‌بخش‌تر.

از آنجا که فرق بین هموروئید و شقاق چیست؟ می‌تواند در شیوه مراقبت و درمان تفاوت بزرگی ایجاد کند، توصیه می‌کنم در صورت بروز هر گونه علامت، با یک متخصص مشورت کنید و روش‌های خانگی را به‌درستی فرا بگیرید. در صورتی که به درمان‌های پیشرفته نیاز داشتید، مراکزی مانند کلینیک روشنک آمادۀ ارائه خدمات تخصصی و بهره‌مندی از روش‌های کم‌تهاجمی هستند. در نهایت، رعایت عادات صحیح دفع، مصرف فیبر کافی و نوشیدن آب به میزان کافی، سنگ‌بنای پیشگیری از بروز مجدد این مشکلات است.

پرسش و پاسخ (FAQ)

1. چگونه بفهمم فرق بین هموروئید و شقاق چیست؟ دارم؟
   با توجه به نوع درد، خونریزی و بررسی وجود برآمدگی یا ترک در ناحیه مقعد می‌توان تا حدی تمایز قائل شد. اما معاینۀ پزشک متخصص بهترین و مطمئن‌ترین روش تشخیص است.
2. آیا بواسیر یا شقاق باعث خونریزی شدید می‌شوند؟
   خونریزی معمولا خفیف تا متوسط است؛ اما اگر خونریزی شدید یا مداوم مشاهده شد، باید سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق بررسی شود.
3. چه زمانی باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنم؟
   اگر درد شما شدید و طولانی‌مدت است، خونریزی تکرار می‌شود یا هیچ بهبودی پس از چند روز اقدامات خانگی مشاهده نمی‌کنید، زمان مراجعه به پزشک رسیده است.
4. آیا ممکن است بواسیر و شقاق همزمان رخ دهند؟
   بله، گاهی فردی به‌دلیل یبوست شدید یا فشار مداوم در ناحیه مقعد، به هر دو مشکل دچار می‌شود. در این حالت درمان باید زیر نظر پزشک و متناسب با شدت هر دو بیماری صورت گیرد.
5. بهترین پماد برای بواسیر و شقاق کدام است؟
   انتخاب پماد بستگی به نوع و شدت علائم دارد. پمادهای ضدالتهاب و بی‌حس‌کننده برای بواسیر مفیدند و برخی پمادهای شل‌کننده عضلات یا ترمیم‌کننده بافت برای شقاق استفاده می‌شود. حتماً با پزشک مشورت کنید تا محصول مناسب را معرفی کند.

منابع علمی (به زبان انگلیسی)

1. World Health Organization. (2021). Anorectal Disorders and Management. Geneva: WHO Press.
2. Mayo Clinic Staff. (2022). Hemorrhoids & Anal Fissures Overview. Mayo Clinic.
3. American Society of Colon and Rectal Surgeons (ASCRS). (2020). Practice Parameters for the Management of Anal Fissures and Hemorrhoids.

در پایان، امیدوارم مطالبی که ارائه شد، دید شما را درباره تفاوت شقاق و بواسیر روشن کرده باشد. اگر در خانه با روش‌های ساده توانستید علائم خفیف را مهار کنید، حتماً برنامه غذایی و عادات رفتاری خود را در بلندمدت اصلاح کنید تا مشکل عود نکند. اما اگر علائم شدید داشتید یا بیش از چند روز ادامه پیدا کرد، پیشنهاد می‌کنم سریعاً به پزشک مراجعه کنید. فراموش نکنید که تشخیص درست میان شقاق و بواسیر، نخستین گام برای یک درمان موفق است. در نهایت، اگر سؤال یا نگرانی داشتید، می‌توانید با مراکز درمانی معتبر نظیر کلینیک روشنک مشورت کنید تا بر اساس معاینۀ دقیق، بهترین روش درمانی را دریافت نمایید. سلامتی شما ارزشمند است؛ آن را به تعویق نیندازید.