احساس نگرانی یا داشتن سوالات متعدد در مورد آزمایش‌های پزشکی، به ویژه آزمایش‌هایی که ممکن است کمی ناشناخته به نظر برسند، کاملاً طبیعی است. یکی از این آزمایش‌ها که احتمالاً نام آن را شنیده‌اید یا ممکن است پزشک برای شما تجویز کرده باشد، آزمایش کولونوسکوپی است.

در این مقاله، تلاش خواهیم کرد تا با زبانی ساده و در عین حال علمی، به تمامی پرسش‌های شما در مورد این آزمایش مهم پاسخ دهیم. هدف ما این است که شما را با ماهیت این آزمایش، دلایل انجام آن، نحوه آمادگی، مراحل انجام و مراقبت‌های پس از آن آشنا کنیم تا با دیدی روشن و بدون نگرانی بی‌مورد، در صورت نیاز برای انجام آن اقدام نمایید.

چرا باید نگران سلامت روده بزرگ باشیم؟

روده بزرگ، بخش انتهایی دستگاه گوارش، نقش حیاتی در جذب آب و الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد از بدن دارد. سلامت این بخش از بدن، تأثیر مستقیمی بر سلامت کلی ما دارد. متأسفانه، بیماری‌های مختلفی می‌توانند روده بزرگ را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله پولیپ‌ها (توده‌های کوچک غیرطبیعی)، التهابات مزمن (مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون) و مهم‌تر از همه، سرطان کولورکتال که یکی از شایع‌ترین و در عین حال قابل پیشگیری‌ترین انواع سرطان‌ها است.

شاید این سوال برای شما پیش بیاید که چه افرادی باید آزمایش کولونوسکوپی را انجام دهند؟ پاسخ به این سوال چند وجه دارد. پزشکان معمولاً انجام کولونوسکوپی را در موارد زیر توصیه می‌کنند:

• غربالگری سرطان کولورکتال: برای افراد با سنین مشخص (معمولاً از ۴۵ یا ۵۰ سالگی بسته به دستورالعمل‌های پزشکی و عوامل خطر) به عنوان یک روش پیشگیرانه برای تشخیص زودهنگام پولیپ‌ها و سرطان. تشخیص زودهنگام، شانس درمان موفقیت‌آمیز را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
• بررسی علائم گوارشی: در صورت وجود علائمی مانند خونریزی از مقعد، تغییر در عادات دفع (اسهال یا یبوست مداوم)، درد یا ناراحتی شکمی، کاهش وزن بی‌دلیل و کم‌خونی فقر آهن.
• پیگیری پس از تشخیص پولیپ یا سرطان: برای بررسی مجدد و اطمینان از عدم وجود ضایعات جدید یا عود بیماری.
• ارزیابی بیماری‌های التهابی روده: مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون برای تشخیص، تعیین میزان فعالیت بیماری و بررسی عوارض آن.
• سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به پولیپ‌های پیشرفته یا سرطان کولورکتال در بستگان درجه یک دارند، ممکن است نیاز به شروع غربالگری در سنین پایین‌تر و با فواصل زمانی کوتاه‌تری داشته باشند.

چگونه برای آزمایش کولونوسکوپی آماده شویم؟

آمادگی مناسب، کلید یک کولونوسکوپی موفق و دقیق است. هدف از آمادگی، پاکسازی کامل روده بزرگ از هرگونه مواد جامد و مایع است تا پزشک بتواند دید واضح و کاملی از دیواره روده داشته باشد. چگونه برای آزمایش کولونوسکوپی آماده شویم؟ این سوالی است که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول می‌کند. مراحل کلی آمادگی معمولاً شامل موارد زیر است:

• مشاوره با پزشک: پزشک در مورد سابقه پزشکی شما، داروهای مصرفی (به ویژه داروهای رقیق‌کننده خون و داروهای دیابت)، آلرژی‌ها و هرگونه شرایط خاص دیگر سوال خواهد کرد. در این جلسه، دستورالعمل‌های دقیق آمادگی برای شما توضیح داده می‌شود.
• رژیم غذایی خاص: معمولاً چند روز قبل از آزمایش، باید از مصرف غذاهای پرفیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات خودداری کنید. یک روز قبل از آزمایش، رژیم غذایی مایع صاف (مانند آب، آبمیوه صاف، آب مرغ صاف، ژله و نوشیدنی‌های ورزشی) توصیه می‌شود. از مصرف مایعات قرمز یا بنفش خودداری کنید زیرا ممکن است دید پزشک را در حین آزمایش مختل کنند.
• مصرف داروهای ملین: پزشک داروهای ملین قوی را برای پاکسازی روده تجویز خواهد کرد. زمان و نحوه مصرف این داروها بسیار مهم است و باید دقیقاً طبق دستور پزشک انجام شود. این داروها معمولاً باعث دفعات زیاد اجابت مزاج می‌شوند، بنابراین بهتر است در طول این مدت در منزل بمانید و به توصیه‌های پزشک در مورد مصرف مایعات توجه کنید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.
• قطع یا تنظیم برخی داروها: همانطور که گفته شد، مصرف برخی داروها مانند رقیق‌کننده‌های خون یا داروهای دیابت ممکن است نیاز به تنظیم یا قطع موقت قبل از آزمایش داشته باشد. حتماً در مورد تمام داروهای مصرفی خود با پزشک مشورت کنید.

چگونگی انجام آزمایش کولونوسکوپی

حال به مهم‌ترین بخش می‌رسیم: چگونگی انجام آزمایش کولونوسکوپی. این آزمایش معمولاً به صورت سرپایی در بیمارستان یا کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود. مراحل کلی انجام کولونوسکوپی به شرح زیر است:

• پذیرش و آماده‌سازی: پس از ورود به مرکز درمانی، شما را برای انجام آزمایش آماده می‌کنند. ممکن است لباس مخصوص بیمارستان به شما داده شود.
• بیهوشی یا آرام‌بخشی: برای کاهش ناراحتی و اضطراب، معمولاً از داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی خفیف استفاده می‌شود. نوع بیهوشی یا آرام‌بخشی بسته به شرایط شما و نظر پزشک متخصص بیهوشی تعیین می‌شود. در طول آزمایش، علائم حیاتی شما (مانند ضربان قلب، فشار خون و سطح اکسیژن خون) به دقت پایش می‌شود.
• وارد کردن کولونوسکوپ: پزشک یک لوله انعطاف‌پذیر و نازک به نام کولونوسکوپ را که در انتهای آن یک دوربین کوچک و یک منبع نور قرار دارد، به آرامی از طریق مقعد وارد روده بزرگ می‌کند.
• بررسی دیواره روده: با پیشروی کولونوسکوپ در طول روده بزرگ، پزشک تصاویر زنده و با کیفیت بالا از دیواره روده را بر روی مانیتور مشاهده می‌کند. در این حین، ممکن است هوا یا دی‌اکسید کربن به آرامی به داخل روده دمیده شود تا دیواره‌های روده باز شده و دید بهتری فراهم شود.
• برداشتن پولیپ یا نمونه‌برداری (بیوپسی): اگر در طول کولونوسکوپی پولیپ یا ناحیه غیرطبیعی مشاهده شود، پزشک می‌تواند با استفاده از ابزارهای کوچکی که از طریق کولونوسکوپ عبور داده می‌شوند، آن‌ها را برداشته (پولیپکتومی) یا از آن‌ها نمونه‌برداری (بیوپسی) کند تا برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال شود. برداشتن پولیپ‌ها یک اقدام پیشگیرانه مهم در برابر سرطان کولورکتال است.
• مدت زمان آزمایش: معمولاً آزمایش کولونوسکوپی حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد، اما این زمان بسته به شرایط روده و اقدامات انجام شده (مانند برداشتن پولیپ یا نمونه‌برداری) ممکن است کمی بیشتر یا کمتر شود.

چه مراقبت هایی پس از کولونوسکوپی لازم است؟

پس از اتمام کولونوسکوپی، شما به بخش ریکاوری منتقل خواهید شد تا اثرات داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی از بین برود. چه مراقبت هایی پس از کولونوسکوپی لازم است؟ در این مرحله و پس از ترخیص از مرکز درمانی، رعایت برخی نکات مهم است:

• استراحت: تا زمانی که اثرات داروها به طور کامل از بین نرفته است، از رانندگی، کار با ماشین‌آلات سنگین و انجام کارهای نیازمند تمرکز خودداری کنید.
• رژیم غذایی: معمولاً می‌توانید پس از به هوش آمدن کامل، مصرف مایعات و غذاهای سبک را آغاز کنید. از مصرف غذاهای سنگین و پرچرب در ساعات اولیه خودداری کنید.
• نفخ و دفع گاز: به دلیل دمیدن هوا در طول کولونوسکوپی، ممکن است پس از آزمایش احساس نفخ و دفع گاز داشته باشید. راه رفتن آرام می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند.
• خونریزی خفیف: مشاهده مقدار کمی خون در مدفوع، به ویژه اگر پولیپ برداشته شده باشد، در چند روز اول طبیعی است. اما در صورت خونریزی شدید یا مداوم، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید.
• درد شکمی: ممکن است پس از آزمایش کمی احساس درد یا گرفتگی در ناحیه شکم داشته باشید که معمولاً خفیف و موقتی است. در صورت درد شدید و مداوم، به پزشک اطلاع دهید.
• پیگیری نتایج: پزشک در مورد نتایج آزمایش و در صورت انجام بیوپسی، زمان دریافت نتایج پاتولوژی را به شما اطلاع خواهد داد. در صورت وجود پولیپ یا یافته‌های غیرطبیعی دیگر، برنامه پیگیری و درمان‌های احتمالی برای شما شرح داده خواهد شد.

عوارض آزمایش کولونوسکوپی

مانند هر روش پزشکی دیگری، عوارض آزمایش کولونوسکوپی نیز وجود دارد، اگرچه این عوارض معمولاً نادر و خفیف هستند. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:

• نفخ و درد شکمی: که معمولاً موقتی است.
• واکنش به داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی: مانند تهوع، استفراغ یا سردرد.
• خونریزی: معمولاً خفیف و در محل نمونه‌برداری یا برداشتن پولیپ.
• سوراخ شدن دیواره روده (پارگی): یک عارضه بسیار نادر اما جدی که نیاز به جراحی دارد.
• عفونت: یک عارضه نادر دیگر که ممکن است در محل نمونه‌برداری یا برداشتن پولیپ رخ دهد.

با انتخاب یک مرکز درمانی معتبر و با تجربه و رعایت دقیق دستورالعمل‌های آمادگی و پس از آزمایش، می‌توان خطر بروز این عوارض را به حداقل رساند.

نتایج آزمایش کولونوسکوپی نشان دهنده چیست؟

پس از انجام کولونوسکوپی و در صورت لزوم بررسی نمونه‌های بیوپسی، پزشک نتایج آزمایش را برای شما توضیح خواهد داد. نتایج آزمایش کولونوسکوپی نشان دهنده چیست؟ نتایج می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• روده بزرگ سالم: در این صورت، هیچ گونه یافته غیرطبیعی مانند پولیپ، تومور یا التهاب مشاهده نشده است. پزشک بر اساس سن و عوامل خطر شما، زمان انجام کولونوسکوپی بعدی را توصیه خواهد کرد.
• پولیپ: وجود یک یا چند پولیپ در روده بزرگ. پولیپ‌ها توده‌های غیرطبیعی هستند که می‌توانند خوش‌خیم یا پیش‌سرطانی باشند. معمولاً در طول کولونوسکوپی پولیپ‌ها برداشته می‌شوند و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.
• دیورتیکولوز: وجود کیسه‌های کوچک در دیواره روده بزرگ که معمولاً بی‌ضرر هستند اما در برخی موارد می‌توانند باعث التهاب (دیورتیکولیت) و خونریزی شوند.
• بیماری‌های التهابی روده: تشخیص یا ارزیابی بیماری‌هایی مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون بر اساس یافته‌های بصری و نمونه‌های بیوپسی.
• تومور: مشاهده توده یا ناحیه مشکوک به سرطان. در صورت مشاهده تومور، نمونه‌برداری برای تعیین نوع و مرحله سرطان انجام خواهد شد.
• سایر یافته‌ها: مانند بواسیر داخلی، شقاق یا سایر ناهنجاری‌های مخاط روده.

در کلینیک روشنک، ما با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تجهیزات و مجرب‌ترین متخصصان گوارش، خدمات کولونوسکوپی را با بالاترین استانداردهای کیفی ارائه می‌دهیم. رویکرد ما در این کلینیک، ارائه یک تجربه ایمن، راحت و دقیق برای بیماران است. ما در کلینیک روشنک به اهمیت تشخیص زودهنگام بیماری‌های روده بزرگ واقف هستیم و تلاش می‌کنیم تا با ارائه خدمات نوین و کم تهاجمی، به حفظ سلامت شما کمک کنیم. برای مثال، استفاده از کولونوسکوپی با بزرگنمایی و کرومواندوسکوپی (رنگ‌آمیزی مخاط روده برای تشخیص بهتر ضایعات) از جمله روش‌هایی است که در کلینیک ما برای افزایش دقت تشخیص به کار گرفته می‌شود.

سخن پایانی

آزمایش کولونوسکوپی یک ابزار ارزشمند و مؤثر در تشخیص و پیشگیری از بیماری‌های روده بزرگ، به ویژه سرطان کولورکتال است. با درک صحیح ماهیت این آزمایش، نحوه آمادگی و انجام آن، می‌توانید با اطمینان خاطر بیشتری برای انجام آن اقدام کنید. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام، کلید درمان موفقیت‌آمیز بسیاری از بیماری‌ها است. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی در مورد کولونوسکوپی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. سلامت شما، اولویت ماست.

پرسش‌های متداول

آیا آزمایش کولونوسکوپی دردناک است؟

خیر، معمولاً در طول کولونوسکوپی به دلیل استفاده از داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی، هیچ دردی احساس نخواهید کرد. پس از آزمایش ممکن است کمی احساس نفخ یا گرفتگی خفیف داشته باشید.

چه مدت طول می‌کشد تا نتایج کولونوسکوپی آماده شود؟

در صورتی که فقط معاینه انجام شده باشد و نمونه‌برداری صورت نگرفته باشد، پزشک معمولاً می‌تواند نتایج اولیه را بلافاصله پس از آزمایش به شما اطلاع دهد. در صورت انجام بیوپسی، نتایج پاتولوژی ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد تا آماده شود.

آیا بعد از کولونوسکوپی می‌توانم به سر کار بروم؟

توصیه می‌شود که در روز انجام کولونوسکوپی استراحت کنید، به ویژه اگر از داروهای آرام‌بخش یا بیهوشی استفاده کرده‌اید. روز بعد، بسته به احساس خود و نظر پزشک می‌توانید به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید.

اگر در طول کولونوسکوپی پولیپ پیدا شود، چه اتفاقی می‌افتد؟

معمولاً پولیپ‌ها در همان زمان کولونوسکوپی برداشته می‌شوند (پولیپکتومی) و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شوند. نتایج پاتولوژی نشان می‌دهد که آیا پولیپ خوش‌خیم، پیش‌سرطانی یا سرطانی بوده است و بر اساس آن، برنامه پیگیری‌های بعدی تعیین خواهد شد.

آیا همه افراد مسن باید کولونوسکوپی انجام دهند؟

دستورالعمل‌های غربالگری سرطان کولورکتال معمولاً برای افراد با سنین مشخص (معمولاً از ۴۵ یا ۵۰ سالگی) توصیه می‌شود. با این حال، پزشک شما بر اساس سابقه پزشکی و عوامل خطر فردی، بهترین زمان و فواصل انجام کولونوسکوپی را برای شما تعیین خواهد کرد.

مراجع علمی:

1. Rex, D. K., Johnson, D. A., Anderson, J. C., Schoenfeld, P. S., Burke, C. A., Inadomi, J. M., … & Levin, T. R. (2009). American College of Gastroenterology guidelines for colorectal cancer screening 2009. The American journal of gastroenterology, 104(3),1 739-750.
2. Winawer, S. J., Zauber, A. G., Fletcher, R. H., Stillman, J. S., O’Brien, M. J., Levin, B., … & Bond, J. H. (1997). The National Polyp Study Workgroup. Evaluation of colonoscopic polypectomy in the prevention of colorectal cancer. New England Journal of Medicine, 337(21), 1591-1597.
3. Lieberman, D. A., Weiss, D. G., Bond, J. H., Ahnen, D. J., Garewal, H., Chejfec, G., & Valdivieso, M. (2000). Use of colonoscopy to screen asymptomatic adults for colorectal cancer. New England Journal of Medicine, 343(3), 162-168.2