احتمالاً شما هم با درد و ناراحتی ناشی از شقاق مقعد آشنا هستید یا نام آن را شنیده‌اید. این عارضه که به ایجاد یک زخم کوچک در ناحیه مقعد منجر می‌شود، می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. اما سوالی که برای بسیاری از شما پیش می‌آید این است که شقاق مزمن و حاد چیست؟ و چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟ در این مقاله، تلاش می‌کنیم تا با زبانی ساده و در عین حال علمی، به این پرسش‌ها پاسخ دهیم و شما را با علائم، علل و روش‌های درمانی هر دو نوع شقاق آشنا کنیم. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی، شما را در مسیر تشخیص و درمان این مشکل یاری کنیم.

بیماری چیست؟ شقاق مقعد و انواع آن

شقاق مقعد (Anal Fissure) یک پارگی یا زخم کوچک در پوشش داخلی کانال مقعد است. این ناحیه به دلیل عبور مدفوع و وجود انتهای عصبی فراوان، بسیار حساس است و حتی یک زخم کوچک می‌تواند درد شدیدی ایجاد کند. شقاق مقعد بر اساس مدت زمان وجود و ویژگی‌های آن به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: شقاق حاد و شقاق مزمن. درک تفاوت شقاق مزمن و حاد در تشخیص و انتخاب روش درمان مناسب اهمیت بسزایی دارد.

چقدر شایع است؟ نگاهی به آمارها

شقاق مقعد یک عارضه نسبتاً شایع است که می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد، اما بیشتر در نوزادان و بزرگسالان جوان دیده می‌شود. آمار دقیقی از میزان شیوع تفاوت شقاق مزمن و حاد به طور جداگانه در دسترس نیست، اما تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مراجعات به متخصصان کولورکتال مربوط به این عارضه باشد. شقاق حاد معمولاً شایع‌تر است و در صورت عدم درمان مناسب، می‌تواند به شقاق مزمن تبدیل شود.

آخرین مطالعات انجام شده: چه یافته‌های جدیدی وجود دارد؟

آخرین مطالعات بر نقش اسپاسم عضله اسفنکتر داخلی مقعد در ایجاد و تداوم شقاق مقعد تاکید دارند. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از داروهای موضعی مانند نیتروگلیسیرین و مسدودکننده‌های کانال کلسیم می‌تواند در کاهش اسپاسم و بهبود شقاق حاد موثر باشد. در مورد شقاق مزمن، مطالعات بر کارایی روش‌های جراحی و کم تهاجمی مانند تزریق بوتاکس و لیزر در درمان این عارضه متمرکز شده‌اند.

چه کسانی بیشتر در معرض قرار می‌گیرند؟ عوامل خطر را بشناسیم

اگرچه شقاق مقعد می‌تواند در هر فردی رخ دهد، برخی عوامل خطر احتمال ابتلا به آن را افزایش می‌دهند، از جمله:

• یبوست مزمن: عبور مدفوع سفت و حجیم می‌تواند باعث ایجاد پارگی در ناحیه مقعد شود.
• اسهال شدید: دفع مکرر مدفوع شل نیز می‌تواند باعث تحریک و آسیب به پوشش مقعد شود.
• زور زدن بیش از حد هنگام اجابت مزاج: این عمل فشار زیادی به ناحیه مقعد وارد می‌کند.
• زایمان: فشار ناشی از زایمان طبیعی می‌تواند باعث ایجاد شقاق در زنان شود.
• بیماری‌های التهابی روده (IBD): بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو می‌توانند باعث التهاب و زخم در ناحیه مقعد شوند.
• جراحی‌های قبلی در ناحیه مقعد: برخی از جراحی‌ها می‌توانند خطر ایجاد شقاق را افزایش دهند.
• رابطه جنسی مقعدی: این عمل می‌تواند باعث آسیب به پوشش مقعد شود.
• سن: شقاق حاد در نوزادان و بزرگسالان جوان شایع‌تر است، در حالی که شقاق مزمن معمولاً نتیجه عدم درمان یا درمان ناموفق شقاق حاد است.

شقاق مزمن و حاد چیست؟

برای درک بهتر تفاوت شقاق مزمن و حاد، ابتدا به تعریف هر یک می‌پردازیم:

• شقاق حاد (Acute Anal Fissure): به یک پارگی یا زخم تازه در ناحیه مقعد گفته می‌شود که معمولاً کمتر از شش هفته از زمان ایجاد آن گذشته باشد. این نوع شقاق معمولاً ناشی از آسیب مستقیم به پوشش مقعد، مانند عبور مدفوع سفت، ایجاد می‌شود.
• شقاق مزمن (Chronic Anal Fissure): شقاخی است که بیش از شش هفته از زمان ایجاد آن گذشته باشد و معمولاً با تغییراتی در لبه‌های زخم، مانند ضخیم شدن پوست (اسکین تگ) یا نمایان شدن فیبرهای عضله اسفنکتر داخلی مقعد، همراه است. تفاوت اصلی در طول مدت زمان وجود زخم و تغییرات بافتی ایجاد شده در اطراف آن است.

علائم شقاق حاد و شقاق مزمن

علائم شقاق حاد معمولاً ناگهانی و شدید هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• درد شدید هنگام اجابت مزاج: این درد معمولاً تیز و سوزاننده است و می‌تواند تا چند ساعت پس از دفع مدفوع ادامه داشته باشد.
• خونریزی: معمولاً به صورت لکه‌های کوچک خون روشن بر روی دستمال توالت یا سطح مدفوع دیده می‌شود.
• سوزش و خارش: احساس سوزش و خارش در ناحیه مقعد نیز ممکن است وجود داشته باشد.

در مقابل، علائم شقاق مزمن ممکن است شدت کمتری در مقایسه با شقاق حاد داشته باشند، اما به صورت مداوم یا متناوب وجود دارند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد مزمن و آزاردهنده: درد ممکن است به اندازه شقاق حاد شدید نباشد، اما به صورت یک درد مبهم و آزاردهنده در ناحیه مقعد احساس شود.
• خونریزی متناوب: خونریزی ممکن است کمتر از شقاق حاد باشد و به صورت دوره‌ای رخ دهد.
• اسپاسم عضله اسفنکتر: انقباض غیرارادی عضله اسفنکتر داخلی مقعد می‌تواند باعث افزایش درد و تاخیر در بهبودی شود.
• وجود اسکین تگ: یک زائده پوستی کوچک در لبه خارجی شقاق ممکن است ایجاد شود.
• فیبروز: با گذشت زمان، بافت اطراف شقاق ممکن است سفت و ضخیم شود.

بنابراین، تفاوت اصلی در علائم شقاق حاد و شقاق مزمن در شدت و مدت زمان درد، میزان خونریزی و وجود یا عدم وجود تغییرات بافتی در اطراف زخم است.

تشخیص شقاق حاد و شقاق مزمن

تشخیص شقاق مقعد معمولاً با معاینه بالینی دقیق توسط پزشک متخصص کولورکتال انجام می‌شود. پزشک با بررسی ناحیه مقعد و شرح حال بیمار، می‌تواند نوع شقاق (حاد یا مزمن) و شدت آن را تشخیص دهد. در معاینه شقاق حاد، یک زخم تازه و کم عمق معمولاً دیده می‌شود. در شقاق مزمن، پزشک ممکن است علاوه بر زخم، علائمی مانند اسکین تگ، نمایان شدن عضله اسفنکتر و فیبروز را نیز مشاهده کند. در برخی موارد، ممکن است برای رد سایر علل احتمالی علائم، مانند بواسیر یا بیماری‌های التهابی روده، نیاز به انجام آنوسکوپی (بررسی کانال مقعد با یک لوله کوچک) باشد.

تفاوت روش‌های درمانی شقاق حاد و مزمن

تفاوت قابل توجهی در روش‌های درمانی شقاق حاد و مزمن وجود دارد. هدف از درمان شقاق حاد معمولاً تسکین درد و کمک به ترمیم خودبخودی زخم است، در حالی که درمان شقاق مزمن اغلب نیازمند مداخلات فعالانه‌تری برای رفع اسپاسم عضله اسفنکتر و ترمیم زخم است.

درمان شقاق حاد معمولاً شامل موارد زیر است:

• درمان‌های محافظه‌کارانه:
  • حمام سیتز: نشستن در آب گرم و تمیز چند بار در روز به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه می‌تواند به شل شدن عضلات مقعد و کاهش درد کمک کند.
  • ملین‌ها: برای نرم کردن مدفوع و کاهش فشار هنگام اجابت مزاج تجویز می‌شوند.
  • پمادهای موضعی: پمادهای حاوی نیتروگلیسیرین یا مسدودکننده‌های کانال کلسیم می‌توانند به شل شدن عضله اسفنکتر و افزایش جریان خون به ناحیه زخم کمک کنند.
  • مسکن‌ها: برای کاهش درد می‌توان از مسکن‌های خوراکی یا موضعی استفاده کرد.
  • رعایت بهداشت: تمیز نگه داشتن ناحیه مقعد با آب و صابون ملایم و خشک کردن کامل آن مهم است.

درمان شقاق مزمن ممکن است نیازمند رویکردهای تهاجمی‌تری باشد، به خصوص اگر درمان‌های محافظه‌کارانه در بهبود علائم موثر نبوده باشند. این روش‌ها عبارتند از:

• تزریق بوتاکس: تزریق سم بوتولینوم به عضله اسفنکتر داخلی مقعد می‌تواند باعث شل شدن موقت این عضله و کاهش اسپاسم شود، که این امر به ترمیم زخم کمک می‌کند. این روش معمولاً کم تهاجمی است و در کلینیک روشنک نیز انجام می‌شود.
• جراحی (اسفنکتروتومی جانبی داخلی): در این روش، بخش کوچکی از عضله اسفنکتر داخلی مقعد بریده می‌شود تا اسپاسم کاهش یابد و فشار روی زخم برداشته شود. این روش معمولاً بسیار موثر است، اما ممکن است با خطر بی‌اختیاری گاز یا مدفوع همراه باشد.
• لیزر درمانی: در کلینیک روشنک، از روش‌های نوین مانند لیزر درمانی نیز برای درمان شقاق مزمن استفاده می‌شود. لیزر می‌تواند به برداشتن بافت‌های اسکار و تحریک ترمیم زخم کمک کند و معمولاً با درد و عوارض کمتری همراه است.
• فلپ‌های پوستی: در موارد پیچیده شقاق مزمن که با تنگی مقعد همراه است، ممکن است از فلپ‌های پوستی برای ترمیم ناحیه استفاده شود.

بنابراین، تفاوت اساسی در روش‌های درمانی شقاق حاد و مزمن در میزان تهاجمی بودن درمان‌ها و هدف اصلی از مداخله است. در شقاق حاد، تمرکز بر درمان‌های محافظه‌کارانه و کمک به بهبودی خودبخودی است، در حالی که در شقاق مزمن، اغلب نیاز به مداخلات فعالانه‌تر برای رفع عوامل زمینه‌ای مانند اسپاسم عضله اسفنکتر وجود دارد.

عوارض احتمالی شقاق مزمن در صورت عدم درمان

عدم درمان شقاق مزمن می‌تواند منجر به عوارض مختلفی شود، از جمله:

• تشکیل فیستول مقعدی: ایجاد یک کانال غیرطبیعی بین کانال مقعد و پوست اطراف آن.
• تنگی مقعد (آنال استنوزیس): باریک شدن کانال مقعد به دلیل التهاب و تشکیل بافت اسکار.
• عود مکرر شقاق: تبدیل شدن مشکل به یک چرخه مزمن درد و ناراحتی.
• تاثیر منفی بر کیفیت زندگی: درد مزمن و ناراحتی می‌تواند فعالیت‌های روزمره و روابط اجتماعی فرد را مختل کند.

چه کسانی بیشتر در معرض تبدیل شقاق حاد به مزمن هستند؟

برخی عوامل می‌توانند احتمال تبدیل شقاق حاد به شقاق مزمن را افزایش دهند، از جمله:

• تاخیر در درمان یا عدم درمان مناسب شقاق حاد.
• اسپاسم شدید و مداوم عضله اسفنکتر داخلی مقعد.
• یبوست مزمن و عدم اصلاح عادات دفع.
• وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های التهابی روده.
• عدم رعایت بهداشت مناسب.

نقش عوامل ژنتیکی، بارداری و تغذیه

اگرچه عوامل ژنتیکی نقش مستقیمی در ایجاد شقاق مقعد ندارند، اما ممکن است برخی افراد به دلیل ساختار خاص ناحیه مقعد خود مستعدتر باشند. بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و فشار ناشی از جنین می‌تواند خطر ایجاد شقاق را در زنان افزایش دهد. عادات تغذیه‌ای نامناسب، به ویژه کمبود فیبر، می‌تواند منجر به یبوست و افزایش خطر شقاق شود.

سخن پایانی

درک تفاوت شقاق مزمن و حاد اولین قدم در مدیریت صحیح این عارضه است. اگرچه شقاق حاد معمولاً با درمان‌های محافظه‌کارانه بهبود می‌یابد، عدم توجه به آن می‌تواند منجر به مزمن شدن مشکل و نیاز به مداخلات پیچیده‌تر شود. در کلینیک روشنک، ما با بهره‌گیری از متخصصان مجرب و روش‌های درمانی نوین، از جمله لیزر درمانی و تزریق بوتاکس، آماده ارائه بهترین خدمات به شما عزیزان هستیم. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض جدی پیشگیری کرده و شما را از درد و ناراحتی ناشی از شقاق رهایی بخشد. سلامتی شما، هدف ماست.

پرسش‌های متداول

چگونه بفهمم تفاوت شقاق مزمن و حاد دارم؟

شقاق حاد معمولاً درد ناگهانی و شدید دارد که پس از اجابت مزاج بدتر می‌شود و کمتر از شش هفته طول می‌کشد. شقاق مزمن دردی مداوم یا متناوب دارد که بیش از شش هفته طول کشیده و ممکن است با علائمی مانند اسکین تگ همراه باشد. تشخیص دقیق با معاینه پزشک امکان‌پذیر است.

آیا تفاوت شقاق مزمن و حاد باعث خونریزی شدید می‌شود؟

خونریزی در هر دو نوع شقاق معمولاً خفیف و به صورت لکه‌های کوچک است. خونریزی شدید غیرمعمول است و در صورت مشاهده آن، باید به پزشک مراجعه کنید.

چه زمان باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنم؟

در صورت تجربه درد، خونریزی یا ناراحتی در ناحیه مقعد، به خصوص اگر این علائم بیش از چند روز طول کشیده‌اند، مراجعه به پزشک متخصص کولورکتال ضروری است.

آیا درمان‌های خانگی برای هر دو نوع شقاق یکسان است؟

درمان‌های خانگی مانند حمام سیتز و استفاده از ملین‌ها می‌توانند در تسکین علائم هر دو نوع شقاق موثر باشند، اما درمان قطعی شقاق مزمن اغلب نیازمند مداخلات پزشکی است.

آیا احتمال عود شقاق مزمن بیشتر است؟

بله، شقاق مزمن به دلیل تغییرات بافتی و اسپاسم عضله اسفنکتر، احتمال عود بیشتری نسبت به شقاق حاد دارد. پیگیری درمان و رعایت توصیه‌های پزشک برای جلوگیری از عود بسیار مهم است.

مراجع علمی

1. Nelson, R. L. (2010). Anorectal disorders. Clinical obstetrics and gynecology, 53(1), 142-151.
2. Zaghiyan, K. N., & Fleshner, P. (2011). Anal fissure. Clinics in colon and rectal surgery, 24(1), 22-29.
3. Gupta, P. J. (2007). Chronic anal fissure: current perspectives. Colorectal disease, 9(1), 1-9.